Ο άνθρωπος πλάστηκε με στόχο να σχοινοβατεί ανάμεσα σε δυο
φύσεις: του «Εγώ» και του «Εμείς». Η ανικανότητα, ωστόσο, του
ατόμου να πετύχει την αριστοτελική μεσότητα διαταράσσει την
ισορροπία της ζυγαριάς προκαλώντας προβλήματα για τον ίδιο και την
κοινωνία. Η υπερτέρηση της εγωιστικής φύσης αποτέλεσε την απαρχή
της εκμετάλλευσης, της βίας και των τυραννικών καθεστώτων.
Από την άλλη η ένταξη του ανθρώπου σε κοινωνίες ατόμων που
ανέδειξε την κοινωνική πτυχή του οδήγησε στην αλλοίωση της
μοναδικότητάς του, στην καταστροφή της ατομικής του ταυτότητας. Ο
κοινωνικός άνθρωπος έχασε την εσωτερική του συμφωνία – ισορροπία
και μετατρεπόμενος σε μέλος μιας αγέλης ανέδειξε ένα νέο τύπο
ανθρώπου, το μαζάνθρωπο. Αυτός αντίθετος με τις έννοιες του
«διαφορετικού», του «άλλου» διαμορφώνει και κυριαρχείται από έναν
κομφορμιστικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, αυξάνοντας τον
κίνδυνο δημιουργίας πανομοιότυπων όντων.
«Εκατομμύρια εκατομμυρίων σπερματοζωάρια», είχε πει ο Χάξλευ,
«όλα τους ζωντανά. Και μέσα απ’ αυτόν τον κατακλυσμό ένας μόνο
ταλαίπωρος Νώε ελπίζει ότι θα επιζήσει. Ανάμεσα σε αυτό το
δισεκατομμύριο, το ένα μπορούσε να είναι ένας Σαίξπηρ, ένας άλλος
Νεύτωνας, ένας καινούργιος Ντουν. Όμως το ΕΝΑ ήμουν Εγώ».
Την αξία της μοναδικότητας του ατόμου οφείλουμε να τη
συνειδητοποιήσουμε όλοι και να την προβάλουμε ως αίτημα απέναντι
σε μια κοινωνία μαζική και απέναντι σε μια επιστήμη, που αν δεν
ελεγχθεί, απειλεί με τη δημιουργία πολυάριθμων στρατών, με άτομα –
στρατιώτες χωρίς πρόσωπο και ταυτότητα. Γιατί ο άνθρωπος αυτο-
νοηματοδοτείται μέσα από την ξεχωριστή του ταυτότητα και η
κοινωνία εξελίσσεται μέσα από την πολυμορφία και ποικιλότητα των
ταυτοτήτων κάθε μέλους χωριστά.
«Το να λέμε όχι, είναι το πιο δύσκολο πράγμα στο σύγχρονο κόσμο, που
γίνεται ο κόσμος της ομοιομορφίας. Αυτό που μας ζητούν σήμερα
πάνω απ’ όλα είναι να επιδοκιμάζουμε». Το δικό μας «όχι» απέναντι
και ενάντια στις σειρήνες της πειθάρχησης και της συμμόρφωσης
μπορούμε να το προβάλλουμε μόνο αν συνειδητοποιήσουμε την αξία
να είμαστε ο εαυτός μας. «Πες ναι στον εαυτό σου, σε αυτό που σε
κάνει διαφορετικό στα συναισθήματά σου, στη σκέψη σου, στο
πεπρωμένο σου».
Όλοι ζούμε κάτω από τον ίδιο ουρανό αλλά δεν αντικρίζουμε τον ίδιο
ορίζοντα. Κοινό δομικό υλικό όλων οι τέσσερις νουκλεοτιδικές βάσεις
αλλά καθένας με μοναδική τρισδιάστατη αλληλουχία σαν ξεχωριστή
σονάτα από τις ίδιες νότες που όμως συνδυάζονται κατά ιδιαίτερο και
αποκλειστικά διακριτό τρόπο. Από τη μια, αλληλοσυγκρουόμενα
εγχειρήματα, έτερα πιστεύω αλλά και πολυποίκιλοι συλλογισμοί που
πηγάζουν από κοινά γεγονότα, διαπλέκουν ένα μοναδικό πολιτιστικό,
γνωσιακό και κοινωνικό ιστό δικαιώνοντας για άλλη μια φορά την
πολυδιάστατη φύση της πραγματικότητας.
Αυτό με τη σειρά του αποτελεί τη βάση της εξέλιξης και της προόδου, το
υπόβαθρο της δημοκρατικής θεώρησης, το όπλο έναντι της
ομοιομορφίας και του ρατσισμού γιατί στηρίζεται στην αποδοχή –
σύνθεση των αντιθέτων «παλίντονος αρμονία». Άλλωστε η μελωδία
αναβλύζει από την πολυφωνία, η δράση ακολουθείται από την
αντίδραση και το καινούργιο επέρχεται με την αμφισβήτηση του
αναχρονιστικού.
Λαμβάνοντας, ωστόσο, υπόψη ότι η ισορροπία της φύσης απαιτεί το
«καλό» να συνοδεύεται από το «κακό» (γιν-γιανκ), εύκολα
οδηγούμεθα στην καταδίκη του φανατισμού που χαρακτηρίζεται από
το πνεύμα της απολυτότητας και της αδιαλλαξίας. Η τυφλή προσήλωση
σε μια ιδεολογία και συγχρόνως η απόρριψη του «αντίθετου»
τοποθετεί παρωπίδες που κατευθύνουν τον άνθρωπο μονόδρομα στην
ανακάλυψη μιας μόνο πτυχής του κόσμου και απόρριψης των άλλων.
Ο φανατισμός, δηλαδή, αδυνατεί να διακρίνει την ποικιλία των
χρωμάτων στον καμβά που ονομάζεται κόσμος κι εγκλωβίζεται στη
θέαση μιας μόνο όψης της αλήθειας. Στηρίζει τη βιοθεωρία του σε
μισαλλόδοξες πεποιθήσεις και εξοστρακίζει κάθε τι διαφορετικό στην
προσπάθειά του να διατηρήσει τα σταθερά του σημεία και να
«οχυρωθεί» στην παγερή σιγουριά που του προσφέρουν τα ακλόνητα
δόγματά του. Όσοι, όμως, φοβούνται το διαφορετικό και ακολουθούν
την πεπατημένη να γνωρίζουν αυτό που σημειώνει ο Μπουκάι «Η
αλήθεια συνέβη μόνο σε άτομα… Η πεπατημένη περπατιέται από τη
μάζα, τους μέτριους, τους ανθρώπους που δεν έχουν το κουράγιο να
προχωρήσουν στο άγνωστο».
Η αποσυγκόλληση από τη μάζα και η αποδοχή της ποικιλομορφίας θα
πραγματωθεί όταν καθησυχάσουμε το τέρας της ανασφάλειας και της
ανάγκης για κοινωνική αποδοχή και αναγεννήσουμε τον τύπο του
«αγρίου» που ζει μέσα στον εαυτό του, όπως διακήρυξε ο Ρουσώ.
Αν δεχτούμε ως επιστημονική αλήθεια τη θέση του Pauli για δυο
διαφορετικά ηλεκτρόνια σε ένα ατομικό τροχιακό, τότε είμαστε
υποχρεωμένοι ως λογικά όντα να αποδεχτούμε τη διαφορετικότητα ως
φυσική επιλογή – επιταγή και να καλλιεργήσουμε την αποδοχή – ανοχή
προς αυτήν. Κι αυτό γιατί η ποικιλότητα και η διαφορετικότητα
συνιστούν το βασικό γνώρισμα του πυρήνα και της βαθύτερης δομής
τόσο της φύσης όσο και του πολιτισμού, της τέχνης και της αλλαγής. Η
ομοιότητα τελματώνει, ενώ η διαφορετικότητα τροφοδοτεί την
ανανέωση και την πρόοδο.
Εξάλλου, «η ελευθερία που αξίζει είναι ιδίως η ελευθερία εκείνου που
σκέφτεται διαφορετικά. Και παύει να είναι αποτελεσματική όταν
μετατρέπεται σε προνόμιο».
ΣΗΛΙΑ ΜΠΟΥΛΟΓΕΩΡΓΟΥ
ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
