Γράφουν οι:
Κώστας Γκούμας, γεωπόνος, πρ. Δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
Τάσος Μπαρμπούτης, πολιτικός μηχανικός, μέλος ΔΣ ΕΘΕΜ, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔΘ, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
Φάνης Γέμτος, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Η κλιματική αλλαγή την προηγούμενη χρονιά μας έδειξε τα δόντια της. Από τον ήπιο και ξηρό χειμώνα χωρίς χιόνια στα ορεινά και τον κίνδυνο λειψυδρίας για τις καλλιέργειες, πήγαμε σε βροχερή περίοδο Μαΐου, Ιουνίου που μετρίασε το πρόβλημα, ακολούθησαν δύο μήνες με καύσωνες και καταλήξαμε στις θεομηνίες του Σεπτεμβρίου. Είχαμε σε ένα χρόνο τις ακραίες καταστάσεις της ξηρασίας και των πλημμυρών. Ελπίζω και εύχομαι να μην είναι αυτός ο τυπικός καιρός τα επόμενα χρόνια. Παρ’ όλα αυτά οφείλουμε να προετοιμαζόμαστε για τα χειρότερα για να είμαστε έτοιμοι να ελαχιστοποιήσουμε τις ζημίες.
Στη Θεσσαλία έχουμε τη πιο παραγωγική γεωργία της χώρας με μέσο κύκλο εργασιών τα 300 €/στρέμμα έναντι 200 €/στρέμμα της χώρας. Αυτό το οφείλουμε στις ικανότητες των αγροτών μας αλλά και στη δυνατότητα να ποτίζουμε το 50% των καλλιεργούμενων εκτάσεων (έναντι 30% της χώρας). Γιατί οι αρδευόμενες καλλιέργειες έχουν πολλαπλάσιο κύκλο εργασιών από τις ξηρικές. Μια ξηρασία που θα κατέστρεφε τη παραγωγή των αρδευόμενων καλλιεργειών θα είχε καταστροφικές συνέπειες στο εισόδημα των αγροτών αλλά και συνολικά της Θεσσαλικής γεωργίας και κτηνοτροφίας και της σχετικής μεταποίησης.
Επομένως ένα πρώτο μέτρο που οφείλουμε να πάρουμε είναι να δημιουργήσουμε αποθέματα νερού για να έχουμε σε περιόδους ξηρασίας. Καθώς η Θεσσαλική πεδιάδα βρίσκεται ανάμεσα σε ορεινούς όγκους (Πήλιο, Μαυροβούνι, Κίσσαβος ανατολικά, Όλυμπος Βόρεια, Πίνδος Δυτικά και Όρθρυς Νότια) είναι λογικό να δημιουργήσουμε ταμιευτήρες νερού στα γύρω ορεινά.
Οι ορεινοί ταμιευτήρες έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν καταλαμβάνουν γόνιμη, καλλιεργούμενη γεωργική γη, συγκεντρώνουν μεγάλες ποσότητες νερού και δίνουν τη δυνατότητα παραγωγής καθαρής ΥΗ ενέργειας τόσο πολύτιμης για τη χώρα. Υπάρχει και μια ακόμα δυνατότητα, να τελειώσουμε το ημιτελές Φράγμα της Συκιάς επί του Αχελώου (στη Δυτική πλευρά της Πίνδου στη Θεσσαλία) που μπορεί να αποθηκεύσει 500 εκ κ.μ. νερού που με τη σήραγγα μεταφοράς στη Δρακότρυπα μπορεί να μεταφέρει ποσότητες στη Θεσσαλία.
Οι εσωτερικοί ταμιευτήρες μαζί με τη Συκιά θα δώσουν ουσιαστική λύση τόσο στην εξασφάλιση φθηνού και καθαρού επιφανειακού νερού για την άρδευση των καλλιεργειών ενώ θα περιορίσουν σημαντικά τις επιπτώσεις από περιόδους ξηρασίας.
Η πραγματικά ακραία εμπειρία όμως που είχαμε τον προηγούμενο χρόνο ήταν οι εκτεταμένες πλημμύρες που προκλήθηκαν από τον Daniel και τον Elias. Δύο Μεσογειακούς Κυκλώνες που δημιούργησαν βροχοπτώσεις πρωτοφανούς έντασης. Υπάρχουν διάφορες εκτιμήσεις για το νερό που έπεσε σε λίγα 24ωρα από περίπου 4 δισ. κ.μ της HVA έως 8 δις από άλλους επιστήμονες. Πάνω από το μισό νερό που πέφτει στη Θεσσαλία το χρόνο.
Αποτέλεσμα τεράστιες καταστροφές σε σπίτια και υποδομές, στάβλους και ζωικό κεφάλαιο, καλλιέργειες, έδαφος και εξοπλισμό και υποδομές της γεωργίας. Πολλές περιοχές σκεπάστηκαν από νερό και κάποιες (πχ Κάρλα) θα μείνουν κάτω από το νερό για πολλούς μήνες μέχρι να απομακρυνθούν.
Οι ζημιές τεράστιες σε μια έκταση πάνω από το 20% της καλλιεργούμενης γης της Θεσσαλίας. Μεγάλες απώλειες γόνιμου εδάφους στις επικλινείς εκτάσεις της Θεσσαλίας που θα μειώσουν τη γονιμότητά τους ενώ σε πολλές πεδινές περιοχές έχουν γίνει αποθέσεις φερτών υλικών (πέτρες, κορμοί δένδρων κλπ) που πρέπει να απομακρυνθούν.
Κρατήρες και ρέματα έχουν δημιουργηθεί σε πολλά χωράφια ακόμα και πεδινά που πρέπει να αποκατασταθούν. Πολλές υποδομές άρδευσης έχουν υποστεί ζημίες που κάνει τη δυνατότητα άρδευσης των χωραφιών για το επόμενο έτος αμφίβολη. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός παραγωγικών ζώων έχει χαθεί καθώς και πολλές υποδομές στάβλων, εξοπλισμού και ζωοτροφών έχουν χαθεί ή υποστεί μεγάλες ζημιές.
Οι αγρότες πρέπει να αποφασίσουν άμεσα τι θα καλλιεργήσουν με πιθανότερη ασφαλή προτίμηση σε χειμερινές ξηρικές καλλιέργειες χαμηλού εισοδήματος. Πολλές δενδρώδεις καλλιέργειες βρέθηκαν για αρκετές μέρες κάτω από τα πλημμυρικά νερά και είναι άγνωστο αν θα επιβιώσουν για να αποδώσουν την επόμενη χρονιά.
Οι ζωικές εκτροφές ακόμα και αν αποκατασταθούν γρήγορα οι ζημιές στις υποδομές και έρθουν πολύ σύντομα νέα ζώα θα χρειαστούν τουλάχιστον ένα χρόνο για να παράγουν και πάλι. Φαίνεται η επόμενη χρονιά θα έχει μειωμένο κύκλο εργασιών του πρωτογενούς τομέα που θα επηρεάσει όλη την οικονομία της περιοχής.
Ένα σημαντικό ερώτημα που τίθεται είναι αν οι ταμιευτήρες νερού στα γύρω ορεινά της Θεσσαλίας που θα έλυναν το πρόβλημα άρδευσης των καλλιεργειών θα περιόριζαν τον κίνδυνο πλημμυρών. Οι προτεινόμενοι από τα ΣΔΥ Θεσσαλίας ταμιευτήρες στη Νοτιο-Δυτική πλευρά (Ενιπέας, Μουζάκι. Πύλη, Νεοχωρήτης) με χωρητικότητα 250-300 εκ.κ.μ. νερού (μαζί με το Σμόκοβο) θα μείωναν το συνολικό νερό στη πεδιάδα κατά λιγότερο από 10%.
Μια μείωση μάλλον μικρή για το σύνολο της πεδιάδας. Αν όμως πάρουμε μόνο τις περιοχές κοντά στα ορεινά (Φάρσαλα, Καρδίτσα) τότε η μείωση στη ζώνη αυτή μπορεί να φτάσει και στο 50% κυρίως όμως θα μειώσει τη ταχύτητα και την ορμή που θα περιόριζε τις ζημίες στις υποδομές, στο ζωικό και φυτικό κεφάλαιο. Το παράδειγμα του ταμιευτήρα Σμοκόβου που μείωσε τις ζημιές στη περιοχή Σοφάδων είναι ένα στοιχείο που δείχνει σε αυτή τη κατεύθυνση.
Σήμερα ζητούμενο είναι ο χρόνος αποκατάστασης των ζημιών, αποζημίωσης των παραγωγών και των κτηνοτρόφων αλλά και χρόνος μιας νέας εκκίνησης της Γεωργίας της Θεσσαλίας. Τι πρέπει να κάνουμε; Να επαναφέρουμε τη προηγούμενη κατάσταση είναι επιθυμητό και αρκετό; Ή μήπως είναι ευκαιρία να σχεδιάσουμε μια νέα παραγωγική γεωργία υψηλής αξίας που θα κρατήσει τους αγρότες στις εστίες τους και θα τους δώσει υψηλά εισοδήματα για το μέλλον; Πιστεύω στο δεύτερο και το υποστηρίζω.
Πρώτο στοιχεία να σταματήσουμε τη καταστροφή της γεωργικής γης από τη διάβρωση (στις επικλινείς εκτάσεις με ειδικό πρόγραμμα) και από εγκαταστάσεις ΦΒ. Τα ΦΒ χρήσιμα για τη χώρα, να εγκατασταθούν σε άγονες και πετρώδεις εκτάσεις. Ακόμα και σε λειμώνες, με υπερυψωμένα τα πάνελ για να βόσκουν τα ζώα από κάτω.
Υπάρχουν χιλιάδες στρέμματα αγροτικών αποθηκών και κατασκευών αλλά και τα κανάλια μεταφοράς του νερού που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν. Θα κοστίσουν λίγο παραπάνω στους επιχειρηματίες αλλά θα σωθεί πολύτιμη γεωργική παραγωγή γη για να μας εξασφαλίσει επισιτιστική ασφάλεια και υψηλότερο εισόδημα.
Χρειαζόμαστε αλλαγές στις καλλιέργειες για να παράγουμε υψηλής αξίας οπωροκηπευτικά που θα τροφοδοτούν τη τοπική μεταποίηση και τις αγορές στο εσωτερικό της χώρας και τις εξαγωγές. Θα τροφοδοτούν να το τουρισμό με τοπικά προϊόντα που μπορούμε να προβάλλουμε και διαφημίσουμε επίσης.
Για τα μικρά αγροκτήματα κάτω των 100 στρεμμάτων τα οπωροκηπευτικά μπορούν να προσφέρουν εισόδημα πάνω από 1.000 €/στρέμμα αλλά και απασχόληση των ιδιοκτητών στις εργασίες (κλάδεμα, συγκομιδή, κλπ) που θα βελτιώσει ουσιαστικά τα οικονομικά τους για να μην εξαρτώνται από τις επιδοτήσεις.
Χρειαζόμαστε επίσης να αυξήσουμε τη παραγωγή ζωοτροφών για να αναπτύξουμε τη κτηνοτροφία μας. Είμαστε τόσο ελλειμματικοί σε ζωικά προϊόντα που ότι εισπράττουμε από εξαγωγές φυτικής παραγωγής το πληρώνουμε για εισαγωγές ζωικών προϊόντων, Η προώθηση διπλών καλλιεργειών το έτος μπορεί να μας δώσει χαμηλού κόστους ζωοτροφές για τα μηρυκαστικά αλλά ακόμα και σόγια για τα χοιρινά. Προϋπόθεση χαμηλού κόστους αρδευτικό νερό.
Είναι εύκολα όλα αυτά; Σαφώς όχι. Χρειαζόμαστε αρχικά ένα πρόγραμμα που θα ορίσει στόχους εισοδήματος, καλλιέργειες και ζωικές εκτροφές που θα το πετύχουν και μέσα για να φτάσουμε στους στόχους. Προφανώς το σχέδιο πρέπει να αναπτυχθεί με συνεργασία Πανεπιστημιακών, Ερευνητών, τοπικών εκπροσώπων των αγροτών, των εμπόρων και μεταποιητών γεωργικών προϊόντων και άλλων συμβούλων όπως οικονομικής διαχείρισης, μάρκετινγκ, συνεργατισμού και ότι χρειαστεί.
Απαιτείται ένα πρόγραμμα τουλάχιστον δεκαετίας που να εφαρμοστεί από διαδοχικές κυβερνήσεις και υπουργούς χωρίς ουσιαστικές παρεκκλίσεις. Χρειαζόμαστε να δημιουργήσουμε άμεσα ένα σώμα γεωτεχνικών που θα καθοδηγούν και θα συμβουλεύουν τους αγρότες. Αυτό πρέπει να δημιουργηθεί άμεσα. Πρέπει να υπάρξει σύνδεση έρευνας και γεωργικής παραγωγής.
Πρέπει η προκήρυξη των προγραμμάτων να γίνεται για πραγματικά προβλήματα της Ελληνικής παραγωγής και τα αποτελέσματα να μεταφέρονται στους αγρότες με ένα αμφίδρομο σύστημα για να μεταφέρονται και τα προβλήματα των αγροτών προς τους ερευνητές.
Τέλος χρειαζόμαστε ένα σύστημα αρχικής αλλά και διαρκούς εκπαίδευσης των αγροτών ένα μέρος από το οποίο θα είναι η εκπαίδευση στο συνεργατισμό για να δημιουργήσουμε ζωντανούς συνεταιρισμούς που θα δώσουν διαπραγματευτική δύναμη στους αγρότες στη πώληση των προϊόντων τους αλλά και δυνατότητα συνεργασίας στη χρήση εξοπλισμού και υποδομών που θα μειώσει το κόστος παραγωγής. Σήμερα το κόστος εξοπλισμού με χρήση νέων τεχνολογιών είναι υψηλό και δύσκολα αποσβένεται από το μέσο αγρόκτημα. Κοινή χρήση εξοπλισμού μπορεί να περιορίσει το πρόβλημα. Θα το αποδεχτούν οι αγρότες μας που έχουν και αυτοί τη δυσκολία συνεργασίας που έχουμε όλοι οι Έλληνες; Η σωστή εκπαίδευση μπορεί να τους βοηθήσει να το ξεπεράσουν.
Συμπέρασμα: Οι καταστροφές των δύο θεομηνιών και τα μηνύματα για πιθανή ξηρασία μας δίνουν ίσως την ευκαιρία να κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα. Να προχωρήσουμε την υλοποίηση υποδομών (έχουν ήδη προταθεί από τα ΣΔΥ) που θα μας κοστίσουν ένα κλάσμα του κόστους των ζημιών που είχαμε, ενώ θα δώσουν ασφάλεια στους αγρότες μας.
Να σχεδιάσουμε και να αναπτύξουμε μια υψηλής παραγωγικότητας και αξίας γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή που θα εξασφαλίσει το μέλλον της Θεσσαλίας και δεν θα στείλει τους κατοίκους στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Απαιτείται ένας μακροχρόνιος σχεδιασμός από το πολιτική σύστημα της χώρας.
Πηγή: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ 2023
