Του Γεωργίου Παπασίμου
Στην ιστορική διαδρομή του ανθρώπινου γένους το εκάστοτε σύστημα εξουσίας και οι μηχανισμοί νομιμοποίησης αυτού επιχείρησαν με διάφορους τρόπους να θεμελιώσουν την άποψη, ότι η ιστορία μπορεί να ερμηνευτεί αιτιοκρατικά και γραμματικά. Ξεκινώντας πάντοτε από το τελικό αποτέλεσμα μιας ιστορικής περιόδου, επιχείρησαν να μετατρέψουν αυτό σε σιδερένιο ιστορικό νόμο, με την έννοια ότι μόνο αυτό θα μπορούσε να υπάρξει και ότι αυτό αποτελούσε το τέλος της ιστορικής διαδρομής.
Πρόκειται για την μηχανιστική, ντετερμινιστική θεώρηση της ιστορίας, που επανειλημμένα έχει συντριβεί από την πραγματικότητα. Αιτιοκρατικοί νόμοι και αντικειμενικοί κανόνες στο ιστορικό μέλλον δεν μπορούν να υπάρξουν, καθώς παραμονεύει το τυχαίο, που ανατρέπει προβλέψεις, κανόνες και δόγματα. Χαρακτηριστικές και αντίθετες περιπτώσεις τέτοιας θεώρησης, είναι οι εξής: Κατά τον 20ο αιώνα από την πλευρά των διαστρεβλωτών επιγόνων του Μαρξ, θεωρήθηκε ότι η επανάσταση του 1917 στην ΕΣΣΔ, όπου θεμελιώθηκε ένας ιδιότυπος κρατικός καπιταλισμός με κοινωνικές παροχές και πολιτικό αυταρχισμό, όχι μόνο αποτελούσε την υλοποίηση της κομμουνιστικής ουτοπίας, αλλά ότι πλέον στο μέλλον αιτιοκρατικά, μέσω αυτών των δομών, θα επέρχονταν η υπέρβαση του καπιταλισμού.
Από την άλλη πλευρά, στο τέλος του 20ου αιώνα και αρχές του 21ου οι θιασώτες του παγκόσμιου καπιταλισμού, μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη, διακήρυξαν το τέλος της Ιστορίας του ανθρώπου και το θάνατο των ιδεολογιών, με προεξέχοντα τον Φράνσις Φουκογιάμα. Αυτή η αίσθηση αλαζονείας και η δόμηση της παγκοσμιοποίηση ως μιας φαντασιακής ολοκληρωμένης γεωπολιτικής ενότητας, υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ, αποτέλεσε τον δούρειο ίππο της παρακμής των νικητών.
Η πλήρης διάρρηξη κάθε πλαισίου ελέγχου στο χρηματιστηριακό σύστημα και η ανεξέλεγκτη καπιταλιστική επέκταση με μετατροπή της Κίνας σε πλανητικό καπιταλιστικό εργοστάσιο παραγωγής, είχε δραματικές συνέπειες για την ηγεμονία των ΗΠΑ, την πρωτοκαθεδρία της Δύσης και κυρίως για την ίδια την ανθρωπότητα. Ο μεν καπιταλισμός έχει γίνει ανεξέλεγκτος και επικίνδυνος λειτουργώντας ως ζόμπι, σύμφωνα με την εύστοχη αναφορά του Κρις Χάρμαν, η δε, παγκόσμια γεωπολιτική ισορροπία έχει μετατραπεί σε ένα ασταθές εκκρεμές.
Το τέλος του ψυχρού πολέμου, που αποτελούσε ένα ιδιότυπο σύστημα παγκόσμιας ισορροπίας, το διαδέχτηκε η πλήρης πλανητική ανισορροπία, που επιβλήθηκε από την αλαζονεία και τις αβελτηρίες των νικητών. Αυτή η εύθραυστη και ρευστή παγκοσμιοποίηση ως προς το ζήτημα ηγεμονίας και των στοιχειωδών κανόνων ασφαλείας αποσαρθρώνεται σήμερα από τον τυχαίο και αστάθμητο παράγοντα, που πάντα εμφανίζεται στην ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου, που είναι η πανδημία του κορωνοϊού.
Τα πάντα τίθενται εν αμφιβόλω, από την έννοια της άτρωτης παγκοσμιοποίησης και της εξαφάνισης του ρόλου του έθνους, την δραματική μείωση και συντριβή του Κράτους πρόνοιας και των συστημάτων δημόσιας υγείας προς όφελος της αγοράς και των ιδιωτών, έως τη χειραγώγηση των μαζών, μέσω του αδηφάγου καταναλωτισμού και της ιδιώτευσης στις σύγχρονες μεταδημοκρατίες. Πρόκειται για «στραπάτσο» της παγκοσμιοποίησης και της κατάργησης των συνόρων των εθνικών κρατών. Από το άνοιγμα και την ισοπέδωση των πάντων υπέρ των συμφερόντων της παγκόσμιας οικονομικής ολιγαρχίας των πολυεθνικών και των φεουδαρχών του πλούτου, οδηγηθήκαμε στο κλείσιμο των πάντων. Έτσι έχουμε όχι μόνο την επαναφορά των εθνικών συνόρων, που ξαφνικά μετατρέπονται σε δίχτυ ασφαλείας για τους ανθρώπους, αλλά και την δημιουργία εσωτερικών συνόρων (!!!) εντός των ιδίων των κρατών με χαρακτηριστική περίπτωση την Ιταλία.
Από την άλλη, η απουσία της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης και των πνευματικών αξιών που υπονομεύτηκαν, χάριν του απόλυτου εξοντωτικού ανταγωνισμού και της δογματικής νεοφιλελεύθερης σκέψης, επανέρχονται στο προσκήνιο εξαιτίας του θανατηφόρου κορονοϊού και του αισθήματος του φόβου και της ματαιότητας, μπροστά στην μαζική απειλή του θανάτου.
Είναι η ώρα της αποτίμησης και του αναστοχασμού για την αιτία της φθοράς του πλανήτη και της ανθρωπότητας, που δεν είναι άλλη από την άναρχη επιθετική ανάπτυξη του παγκόσμιου καπιταλισμού κάτω από τον μανδύα και τις «ιαχές» της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Αυτή έχει γιγαντώσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου, των βίαιων κλιματολογικών αλλαγών και την έξαρση των νόσων και των επιδημιών.
Από την επιδημία αυτή απειλείται για πρώτη φορά και η ρίζα του κακού που απειλεί άμεσα την ύπαρξη της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη, που είναι ο ανεξέλεγκτος καπιταλισμός, ο οποίος ωθεί την ανθρωπότητα ολοταχώς στον νέο αιώνα προς την βαρβαρότητα χάριν της ασυδοσίας των πολυεθνικών και της «τυραννίας» των ισχυρότερων. Είναι βέβαιο, ότι τυχόν επιμήκυνση του χρόνου αποτελεσματικής αντιμετώπισης του covid-19 θα πλήξει τον ίδιο τον καπιταλισμό, ως κυρίαρχου συστήματος από τον 16ο αιώνα στον Δυτικό κόσμο και από τον 21ο αιώνα σε όλον τον πλανήτη.
Η απαγόρευση της κίνησης ανθρώπων και εμπορευμάτων, η παράλληλη συντριβή της ζήτησης και της προσφοράς εμπορευμάτων, πλην των απαραιτήτων για την διατροφή και την υγεία των πληθυσμών και η αργή αλλά σταδιακή αποτίναξη από τους ανθρώπους, λόγω του ιδιότυπου εγκλεισμού τους, των χρόνιων χειραγωγικών συνηθειών, «δεσμών» της καταναλωτικής κοινωνίας, αποτελούν μεσομακροπρόθεσμα δυναμική σύνθεση για σοβαρή υπόσκαψη των θεμελίων και την υπέρβαση του καπιταλιστικού συστήματος.
Το μεγάλο ζήτημα, που προκύπτει, είναι ποιο μπορεί να είναι το μέλλον της ανθρωπότητας. Ολοένα και περισσότερο επαληθεύεται ο Ιμμάνουελ Βαλερστάιν, που μαζί με τον Τζιοβάνι Αρίγκι και την ανάπτυξη της θεωρίας των κοσμοσυστημάτων, διατύπωσαν την άποψη και το φόβο, της δημιουργίας ενός δυστοπικού καπιταλιστικού συστήματος, ως αποτόκου του «φθινοπώρου της αμερικανικής ηγεμονίας» και της αδυναμίας του ανερχόμενου πόλου, που είναι η Κίνα, να παίξει τον ρόλο του διαδόχου στην παγκόσμια ηγεμονία.
Είναι βέβαιο ότι, αν οι κοινωνίες, τα κινήματα και οι πολίτες κάθε κοινωνίας στον πλανήτη δεν αντιμετωπίσουν την σημερινή κατάσταση με διάθεση και στόχο ανατροπής του συστήματος αυτού, τότε η ανθρωπότητα θα ξεπέσει σε μια δυστοπική καπιταλιστική αναρχία, με απροσδιόριστες δραματικές συνέπειες για τον άνθρωπο και τον πλανήτη.
