*Eπ’ ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας της Τρίτης Ηλικίας
**Κάποιες σκέψεις πάνω σε ένα κείμενο του Έσσε από το βιβλίο «Ντέμιαν»
«Κάθε ανθρώπου η ζωή είναι ένας δρόμος μέσα στον εαυτό του, μια προσπάθεια να βρει κάποιο δρόμο, το ίχνος του μονοπατιού. Κανείς ποτέ δεν υπήρξε ολότελα ο εαυτός του, ωστόσο ο καθένας αγωνίζεται να το πετύχει, και ο κουτός και ο ευφυής όσο καλύτερα μπορεί. Όλοι μας ως το τέλος της ζωής μας κουβαλάμε τα υπολείμματα της γέννησής μας, τις μεμβράνες και το κέλυφος ενός αρχέγονου κόσμου. Πολλοί δεν καταφέρνουν να γίνουν ποτέ άνθρωποι. Παραμένουν βάτραχοι, σαύρες, μυρμήγκια άνθρωποι από τη μέση και πάνω και ψάρια από τη μέση και κάτω. Ο καθένας, ωστόσο, αντιπροσωπεύει μια προσπάθεια της φύσης να δημιουργήσει μια ανθρώπινη ύπαρξη. Οι ρίζες μας είναι κοινές. Όλοι προερχόμαστε από την ίδια μήτρα. Το κάθε άτομο ξεπετιέται από την ίδια άβυσσο, αγωνίζεται να πετύχει τον σκοπό του. Καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο, μα κάθε άνθρωπος μπορεί να εξηγήσει μόνο τον εαυτό του». ( Έρμαν Έσσε, “Ντέμιαν”).
Αλήθεια τι μπορεί να σκέφτεται κανείς για τον εαυτό του και για την ζωή του όταν περνά το κατώφλι των 70 χρόνων; Πώς νιώθει όταν διαβάζει πως ανήκει πλέον και αμετάκλητα στην Τρίτη Ηλικία που την 1η Οκτωβρίου έχει τη γιορτή της; Να γιορτάσει ή να μελαγχολήσει; Πώς να προσπεράσει το βλέμμα και τα λόγια της συμπάθειας των άλλων που άκουσαν αλλά και που βλέπουν πως οι κινήσεις του είναι προσεκτικές και οι αντοχές του εύκολα ξοδεύονται;
Από την άλλη πλευρά, όμως, βλέπεις και διαβάζεις πως πολλοί συνάνθρωποί σου στα τρίτα -…ήντα της ζωής τους είναι τόσο ενεργοί και δημιουργικοί που θα τους ζήλευε και ένας 40άρης. Σχεδιάζουν, προγραμματίζουν, ελπίζουν, δημιουργούν. Δηλαδή, ζουν την κανονικότητα της Ηλικίας τους.
Τα παραδείγματα ανθρώπων που σε μεγάλη ηλικία δημιούργησαν και δοξάστηκαν είναι πολλά. Ο φιλόσοφος Εμπεδοκλής πέθανε σε μεγάλη ηλικία χωρίς να σταματά να παράγει φιλοσοφική σκέψη. Ο Σοφοκλής συνέθεσε τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» στα 90 του χρόνια. Ο Αγησίλαος, βασιλιάς της Σπάρτης, πολεμούσε σκληρά μέχρι τα 80 του. Πολλοί μιλούν για τα “θαλερά γεράματα” των αρχαίων Ελλήνων.
Μπορεί ο πανδαμάτωρ και ο ολετήρ χρόνος να αφήνει ανεξίτηλα το στίγμα και την παρουσία του στη ζωή μας, ωστόσο κανείς δεν σκέπτεται να παραιτηθεί από τη ζωή και από την προσδοκία πως υπάρχει ακόμη χρόνος…
Εξάλλου η οριοθέτηση των ορίων της Τρίτης Ηλικίας είναι σχετική και δεν παράγει “δίκαιο”, ούτε ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις. Κι αυτό γιατί τα χρονικά όρια της Τρίτης Ηλικίας είναι ρευστά και τα κριτήρια έωλα.
Σίγουρα η κοινωνία σε πιέζει, όταν βρίσκεσαι στην Τρίτη Ηλικία, να συμπεριφέρεσαι κι ανάλογα με το φορτίο των χρόνων που κουβαλάς. Να που στα κριτήρια πέραν του χρόνου συνυπάρχουν και η Ηθική, η Ψυχολογία, το κοινωνικά δέον και πολλά άλλα.
Γενικότερα η Τρίτη ηλικία ως όρος είναι βιολογικά, δημογραφικά και κοινωνικά καθορισμένος. Ο ηλικιακός προσδιορισμός δεν αφορά μόνο τη γλώσσα μας – και οι λέξεις λένε και σημαίνουν περισσότερα από ό,τι τα χρόνια – αλλά διαμορφώνει και το πεδίο πολλών επιστημών, όπως της Ιατρικής (κλάδος γεροντολογίας…).
Μπορεί όλες οι παραπάνω σκέψεις και θέσεις να συνθέτουν το σκοτεινό πλαίσιο της ζωής μας, αφού στατιστικά τα χρόνια που έμειναν είναι πολύ λιγότερα από αυτά που πέρασαν. Ωστόσο, σε αυτήν την ηλικία οι περισσότεροι καταναλώνουν το χρόνο τους στην ανάκληση των ωραίων στιγμών της ζωής τους. Κάποιοι άλλοι κυριεύονται από μία βασανιστική μελαγχολία αφού διαβλέπουν πως το βιολογικό τους τέλος είναι ante portas.
Οι θεωρίες του Επίκουρου για το “ανύποπτον ο θάνατος” δεν πείθει και τόσο πολύ. Ο Επίκουρος με τη «Τετραφάρμακό» του προσπάθησε να απαλλάξει τον άνθρωπο από το φόβο του θανάτου, ωστόσο οι περισσότεροι αδιαφόρησαν για το «ανύποπτον του θανάτου» και έμειναν στον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε με σύνεση, ηρεμία και καρτερικότητα το μοιραίο.
“Μια φορά γεννιόμαστε, δεν γίνεται να γεννηθούμε δυo φορές και ούτε θα υπάρξουμε ξανά ποτέ πια, στον αιώνα τον άπαντα. Και συ χωρίς να έχεις το αύριο στο χέρι σου, αφήνεις τη χαρά για άλλοτε, και στο μεταξύ η ζωή – από αναβολή σε αναβολή – χάνεται και ο θάνατος βρίσκει τον καθένα μας απασχολημένο”.
Ωστόσο θα ήταν παράλειψη αν ο άνθρωπος της Τρίτης Ηλικίας δεν ακτινογραφούσε τη ζωή του και δεν προχωρούσε σε μία ειλικρινή και θαρραλέα ενδοσκόπηση. Εξάλλου αυτό προτρέπει έμμεσα και ο Έσσε τονίζοντας την ανάγκη να ανακαλύψουμε τους δρόμους και τα μονοπάτια που διαβήκαμε για να φθάσουμε έως εδώ αναζητώντας τον Εαυτό μας.
Αιώνες τώρα ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, πασχίζει να δώσει μία πειστική απάντηση στο ερώτημα “Ποιος Είμαι”. O Εαυτός μας παραμένει ο μεγάλος άγνωστος αλλά και το διαρκές ζητούμενο της ζωής μας. Κι αυτό γιατί στη ζωή μας υπάρχουν πολλοί δρόμοι και μονοπάτια για να τον συναντήσουμε, να τον γνωρίσουμε ή και να τον διαμορφώσουμε.
«Κάθε ανθρώπου η ζωή είναι ένας δρόμος μέσα στον εαυτό του, μια προσπάθεια να βρει κάποιο δρόμο, το ίχνος του μονοπατιού» (‘Εσσε).
Στο τέλος της διαδρομής ο άνθρωπος πάντοτε αναρωτιέται αν ο Εαυτός του είναι δικό του δημιούργημα ή ένα κατασκεύασμα εξωγενών παραγόντων; Ο καθένας θέλει να είναι αυτό που ο ίδιος σχεδίασε και προσπάθησε να πετύχει και όχι ένα κακέκτυπο των επιδράσεων που δέχεται από το περιβάλλον του. Ίσως ο Έσσε να είχε δίκιο όταν επισημαίνει πως;
“Κανείς ποτέ δεν υπήρξε ολότελα ο εαυτός του, ωστόσο ο καθένας αγωνίζεται να το πετύχει”.
Συμπληρωματική και ενισχυτική προς τη θέση του Έσσε – που μόνο μελαγχολία μάς γεμίζει – είναι και η θέση του Σοπενχάουερ που θεωρεί πως ο Εαυτός μας είναι το απόλυτο κατασκεύασμα άλλων προσώπων και παραγόντων. Και πώς να αποδεχτείς σε μια προχωρημένη ηλικία πως τελικά όλοι οι δρόμοι και τα μονοπάτια της ζωής σου δεν είχαν σωστό προσανατολισμό ή εσύ πήρες λάθος δρόμο;
“Πέντε λεπτά μετά τη γέννησή σου, θα αποφασίσουν το όνομα, την εθνικότητα, τη θρησκεία και τη φυλή σου και θα περάσεις την υπόλοιπη ζωή σου χαμογελώντας υπερασπίζοντας πράγματα που δεν επέλεξες”.
Και σε μια τέτοια ηλικία τι μπορούμε να διορθώσουμε; Με ποια θέληση και με ποιες δυνάμεις θα προσπαθήσουμε ξανά να βρούμε ή να φτιάξουμε το δικό μας Εαυτό; Τότε είναι που συμβιβάζεσαι με την πραγματικότητα και προσπαθείς να ελαχιστοποιήσεις όλα εκείνα που δεν ήταν στις επιλογές σου για τη συνάντηση με τον Εαυτό σου.
“Δεν είμαι αυτά που μου έχουν συμβεί, είμαι αυτό που έχω επιλέξει να γίνω” (Καρλ Γιουνγκ).
Όσο κακό είναι να αρνείσαι την πραγματικότητα άλλο τόσο κακό είναι να υποτάσσεσαι σε αυτήν χωρίς όρους και όρια. Μετράς τις δυνάμεις σου και ανάλογα πράττεις. Δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι ίδιοι κι ας έχουμε κοινή ρίζα, όπως επισημαίνει και ο Έσσε. Η ζωή μπορεί να μάς δόθηκε ως δώρο από τη φύση, αλλά τις λεπτομέρειές της εμείς τις καθορίζουμε. Αν θα μείνουμε σαύρες, μυρμήγκια, βάτραχοι ή θα γίνουμε άνθρωποι εξαρτάται και από εμάς.
“Πολλοί δεν καταφέρνουν να γίνουν ποτέ / άνθρωποι. / Παραμένουν / βάτραχοι, σαύρες, μυρμήγκια / άνθρωποι από τη μέση και πάνω / και ψάρια από τη μέση και κάτω”.
Να, λοιπόν, τι μπορεί να σου προσφέρει ένα βιβλίο («Ντέμιαν», Έσσε) που το διαβάζεις τώρα, ενώ ήταν δεκαετίες καταχωνιασμένο σε κάποια γωνία της βιβλιοθήκης σου. Βιβλία που έπρεπε να τα διαβάσεις στην εφηβεία τα ανακαλύπτεις τώρα. Δεν πειράζει, όμως. «Κάλλιο αργά παρά ποτέ». Εξάλλου διαβάζοντάς το τώρα που τα χρόνια πέρασαν είναι ο καλύτερος σύμμαχος-σύμβουλος για την αυτοβιογραφία σου.
Αφού δεν μπορούμε να φτιάξουμε ή να αλλάξουμε τη ζωή μας, τώρα σε κάποια προχωρημένη ηλικία τουλάχιστον ας γράψουμε κάτι γι αυτήν έχοντας τα βιώματα και τις εμπειρίες ως χρήσιμο συνοδοιπόρο. Ο Έσσε το είπε πολύ καθαρά:
“Η ζωή του ανθρώπου είναι ένας δρόμος προς τον εαυτό του, το πρόπλασμα ενός δρόμου, το προσχέδιο ενός μονοπατιού. Κανένας άνθρωπος δεν έφτασε να είναι εντελώς ο εαυτός του, ωστόσο, οι πάντες φιλοδοξούν να το κατορθώσουν, άλλοι στα τυφλά, άλλοι με περισσότερο φως, ο καθένας όπως μπορεί”.
Ο άνθρωπος όπως καταγράφηκε και παραπάνω με τη θέση του Σοπενχάουερ είναι προϊόν τόσο της δικής του αναζήτησης όσο και της επιρροής των άλλων. Ωστόσο αυτή η σύνθεση δεν ακυρώνει τη μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου χωριστά. Σχετικά γράφει ο Έσσε:
«Κάθε άνθρωπος δεν είναι απλά ο εαυτός του. Είναι το μοναδικό, συγκεκριμένο, πάντα σημαντικό και αξιόλογο σημείο όπου διασταυρώνονται τα φαινόμενα του κόσμου, με τρόπο ξέχωρο, μοναδικό. Για τούτο, κάθε ιστορία ανθρώπινη είναι σημαντική, αιώνια και ιερή. Για τούτο, κάθε άνθρωπος, ενόσω ζει και εκπληρώνει τη θέληση της φύσης, είναι μια ύπαρξη υπέροχη που της πρέπει υπέρτατη προσοχή” (“Ντέμιαν”).
Στην αρχή της ζωής μας βλέπουμε με αγωνία και δέος το μέλλον μας. Σχεδιάζουμε, προγραμματίζουμε και ελπίζουμε να ζήσουμε μία ζωή δική μας. Αναζητούμε ένα νόημα ζωής που θα δίνει περιεχόμενο και αξία στις σκέψεις και στις πράξεις μας. Ένα νόημα ζωής που θα λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής των θετικών μας συναισθημάτων και θα κρατά το ενδιαφέρον για τη ζωή μας ζωντανό, ακόμη και τότε που κάποια προβλήματα μπορούν να σκιάσουν το δρόμο προς τον Εαυτό μας και την Ευτυχία μας.
Τώρα, όμως, που ο κύκλος της ζωής κλείνει μάς συμπαρασύρει όλους μία τάση για υπαρξιακές αναζητήσεις και για επιστροφή στην αρχή του κύκλου. Η αιώνια επιστροφή του Νίτσε.
“Όσο πλησιάζει ο άνθρωπος πιο κοντά στο τέλος, σύμφωνα με τον Ντίκενς, τόσο ταξιδεύει ολοένα και πιο κοντά στην αρχή του κύκλου!» Άλλωστε η ζωή είναι ένας κύκλος. «Συναντώ ανθρώπους που σκέφτονται το παρελθόν τους. Το ίδιο συμβαίνει και με εμένα… Δεν υπάρχει κανένα νόημα στη ζωή. Αυτό που εννοώ είναι ότι πρέπει να φτιάξουμε μόνοι μας το νόημα της. Είμαστε όντα, διψασμένα για τον κόσμο και πρέπει να βρούμε πράγματα που να του δώσουν νόημα», τονίζει και μας κάνει ένα… κοφτό «νεύμα» ώστε να κατανοήσουμε την έννοια της ζωής, του θανάτου και της διαδρομής των επιλογών μας!” ( Ίρβιν Γιάλομ).
Blog “ΙΔΕΟπολις”
Ηλία Γιαννακόπουλου
Φ ι λ ο λ ό γ ο υ
