Του Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλολόγου
* “ Έστι δε αρχή της λέξεως το ελληνίζειν”
“ Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική / το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου / Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του / Ομήρου” (Ελύτης).
Το ποιητικό απόσπασμα είναι καθρέφτης του σεβασμού του ποιητή για την ελληνική γλώσσα, του δέους που του προκαλούσε, αλλά και της ευθύνης να τη χειριστεί, όπως άξιζε στην ιστορία της, που χάνεται στα βάθη των αιώνων, συναντώντας τη μορφή του Ομήρου…(Blog Faretra).
Η αξία της Γλώσσας μας
Η Γλώσσα- Λέξεις δεν αποτελούν μόνον το αποτελεσματικότερο και το οικονομικότερο μέσο-εργαλείο επικοινωνίας, δεν αποτελεί μόνον ένα απλό μέσο συνεννόησης και εξωτερίκευσης των μύχιων επιθυμιών, συναισθημάτων και σκέψεών μας, δεν αποτελεί μόνον τον κατεξοχήν φορέα της πνευματικής μας λειτουργίας, δεν αποτελεί μόνον το σημαντικότερο παράγοντα κοινωνικοποίησης και ένταξης του ατόμου στην κοινωνία, δεν αποτέλεσε μόνον την απαρχή της συγκρότησης των ανθρώπινων κοινωνιών, δεν αποτελεί μόνον τον σπουδαιότερο τρόπο απόκτησης και διατήρησης της γνώσης και ανταλλαγής των εμπειριών μας, δεν συμβάλλει μόνον στον εμπλουτισμό της συνείδησής μας, δεν συντείνει μόνον στην ακριβή χαρτογράφηση του ηθικού μας κώδικα και μέσω αυτού στην ηθικοποίηση του ανθρώπου, δεν είναι μόνον το ύφος μου, δεν αποτελεί μόνον το πυρηνικό στοιχείο της ταυτότητάς μας, δεν αποτελεί μόνον το εθνικό μας θησαυροφυλάκιο αλλά συνιστά το απόλυτο εργαλείο της Σ κ έ ψ η ς μας.
«Η Γλώσσα-Λέξεις αποτελούν το όχημα-ένδυμα της Σκέψης» αφού ισχύει απόλυτα το «Σκεπτόμαστε με Λέξεις και εκφράζουμε τις Σκέψεις μας με Λέξεις».
Θα μπορούσε κάποιος να καταγράψει ένα άλλο μεγάλο πλήθος στοιχείων από τη θετική συνεισφορά της Γλώσσας μας στην Πνευματική εξέλιξη, στην Κοινωνική ωρίμαση, στην Ψυχική πληρότητα και στην Ηθική τελείωση του ανθρώπου. Όλα τα παραπάνω θετικά στοιχεία αποκρυσταλλώνονται στα γλωσσικά σύμβολα και έτσι πραγματώνεται τόσο η επικοινωνία των ανθρώπων όσο και η πολυεπίπεδη εξέλιξη του ανθρώπου που συνιστά το δομικό στοιχείο κάθε κοινωνίας.
Η ελληνική γλώσσα συνδυάζει σε μία απόλυτη αρμονία και συνάφεια-σχέση το σημαίνον (η λέξη) και το σημαινόμενο (η έννοια).
Τα δύο αυτά στοιχεία, όπως τα όρισε και ο Ferdinand de Saussure, τα διέπει μία πρωτογενής και αιτιοκρατική σχέση σε αντίθεση με πολλές άλλες ξένες γλώσσες που το σημαίνον (η λέξη) δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία τυχαία σειρά από γράμματα. Π.χ η λέξη «Άγαλμα» πηγάζει από το ρήμα «αγάλλομαι», επειδή όταν βλέπουμε ένα όμορφο άγαλμα η ψυχή μας αγάλλεται, δηλαδή , ευχαριστιέται. Θέαμα > Ευχαρίστηση.
Το προτέρημα και τη μοναδικότητα αυτή της ελληνικής γλώσσας την είχε παρατηρήσει και o μεγάλος φιλόσοφος και μαθηματικός Βέρνερ Χάϊζενμπεργκ και για τα οποία είπε τα ακόλουθα:
“ Η θητεία μου στην αρχαία ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στην γλώσσα αυτήν υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στη λέξη (σημαίνον) και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο (σημαινόμενο)”.
Η αξία της ελληνικής γλώσσας αισθητοποιείται και από το γεγονός πως γονιμοποίησε θετικά όχι μόνο τις τέχνες του Λόγου, αλλά και τη Φιλοσοφία καθώς και τις περισσότερες επιστήμες. Μία περιήγηση στο σώμα των λέξεων που χρησιμοποιούν οι διάφορες επιστήμες θα ανιχνεύαμε πλήθος ελληνικών όρων-λέξεων, όπως: Ophthalmology, mathematics, biology, democracy, theatre, ethnic, economy, genesis, episode….
Ο Όμηρος στη γέφυρα της Φραγκφούρτης
Υπάρχουν στιγμές που ο Έλληνας μπορεί να αισθάνεται υπερήφανος όταν βρεθεί σε ξένες χώρες και αντικρύσει όχι μόνο στους χώρους των πανεπιστημίων αλλά και σε άλλους ελληνικές επιγραφές που κοσμούν με τη σκέψη τους τον περιβάλλοντα χώρο. Ταυτόχρονα, όμως, αυτές οι επιγραφές μάς υπενθυμίζουν το χρέος μας προς την παράδοση και ιδιαίτερα την ανάγκη μιας βαθιάς γνώσης του αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος. Μία αρχαιομάθεια όχι στο όνομα της ανάδειξης της μοναδικότητας του ελληνικού πνεύματος αλλά της οικουμενικότητάς του.
Ο στίχος του Ομήρου «Πλέων επί οινόπα πόντον επ΄ αλλοθρόους ανθρώπους» (Πλέοντας μέσα στο μελανό πέλαγος με αλλόγλωσσους ανθρώπους) δεσπόζει στη σιδερένια πεζογέφυρα της Φρανκφούρτης που ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Μάϊν.
Η επιλογή του ομηρικού στίχου δεν προτιμήθηκε μόνο συμβολικά γιατί η συγκεκριμένη γέφυρα ενώνει δύο διαφορετικές περιοχές του οικονομικού κέντρου της Γερμανίας αλλά και για να καταδείξει την ανάγκη και την αξία της ειρηνικής συνύπαρξης ανθρώπων με διαφορετικά γλωσσικά (αλλοθρόους), θρησκευτικά και εθνικό-φυλετικά χαρακτηριστικά.
Εκτός από το τουριστικό ενδιαφέρον ο στίχος της Οδύσσειας υπενθυμίζει και διδάσκει στον επισκέπτη την ενότητα του ανθρώπινου είδους, ανεξάρτητα από κάποια – επίκτητα – διαφορετικά στοιχεία (θρησκεία, γλώσσα..). Ο Όμηρος, δηλαδή, χιλιάδες χρόνια πριν, σοφά διείδε την πραγματικότητα της ενότητας του ανθρώπινου είδους περιγράφοντας το «μεγάλο» ταξίδι του πολυμήχανου Οδυσσέα.
Προφητικά ο Όμηρος κατέγραψε μία πραγματικότητα που σήμερα προβάλλει ως αναγκαιότητα μέσα στις συνθήκες και τους όρους που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση. Η επικοινωνία και ο συγχρωτισμός ανθρώπων με διαφορετικά γνωρίσματα κατέστη αναπότρεπτος, αφού η περιχαράκωση στις γλωσσικές και εθνικές ιδιαιτερότητες ή είναι αδύνατη ή λειτουργεί ανασταλτικά στην ατομική πρόοδο, στην κοινωνική ευημερία και στην παγκόσμια ειρήνη.
Οι Κινέζοι “μιλούν Ελληνικά”
Ωστόσο την αναγνώριση και την αποδοχή της ελληνικής γλώσσας ως παγκόσμιας γλώσσας μπορεί κανείς να την διαπιστώσει και στο αεροδρόμιο του Πεκίνου. Οι Κινέζοι στην είσοδο του αεροδρομίου του Πεκίνου καλωσορίζουν τους επισκέπτες με μία φωτογραφία γραμμένη πρώτα στα Ελληνικά και μετά στα Κινεζικά.
Υπάρχει, βέβαια, και η θέση πως αυτή η πινακίδα υπάρχει στην είσοδο της πρεσβείας της Κίνας στην Αθήνα. Αυτό, όμως, δεν μειώνει την αναγνώριση της οικουμενικότητας της ελληνικής γλώσσας.
Ελληνική επιγραφή στον τάφο του Τζίμ Μόρισον
Μία άλλη αναγνώριση της ελληνικής γλώσσας και του αρχαιοελληνικού πνεύματος διαπιστώνεται και στην ελληνική επιγραφή που βρίσκεται στον τάφο του γνωστού καλλιτέχνη Τζιμ Μόρισον, στο Παρίσι. Μία επιγραφή που θα μπορούσε να γραφεί σε άλλη γλώσσα (Αγγλικά, Γαλλικά…).
“ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ”
Ωστόσο προτιμήθηκε η ελληνική γλώσσα γιατί οι εμπνευστές αυτής της επιλογής θεώρησαν πως κάποιες σκέψεις και ιδέες μπορούν να αποτυπωθούν με εννοιολογική πιστότητα μόνο στη γλώσσα με την οποία πρωτοδιατυπώθηκαν. Είναι αυτό που επισήμανε και ο Βέρνερ Χάϊζενμπεργκ, η σχέση σημαίνοντος και σημαινομένου.
«Πράττω κατά τον δαίμονα», λοιπόν, σημαίνει «πράττω σύμφωνα με αυτό που η συνείδησή μου θεωρεί σωστό». Αυτή η θέση παραπέμπει στην πρόταση ζωής που πρόβαλλαν οι Στωϊκοί φιλόσοφοι.
«Γλωσσική Αγγλοκρατία»
Αν όλα τα παραπάνω, λοιπόν, συνιστούν μία αναμφισβήτητη πραγματικότητα που αναδεικνύει και αποτυπώνει με απόλυτη ενάργεια την αξία και την παγκοσμιότητα της ελληνικής γλώσσας και το πλούσιο περιεχόμενο των ελληνικών λέξεων, τότε πώς ερμηνεύεται και αιτιολογείται ή δικαιολογείται η ευρεία χρήση ξενόγλωσσων επιγραφών σε δρόμους, καταστήματα και σε άλλους χώρους;
Πώς μπορεί να ερμηνευτεί αυτή η «Γλωσσική Αγγλοκρατία» σε ελληνικό έδαφος; Ποια απομεινάρια ενός υπολανθάνοντος και άρρητου «γλωσσικού ανθελληνισμού» επιβάλλει τη χρήση των ξενόγλωσσων επιγραφών; Ποιοι είναι αυτοί που από άγνοια ή από κάποια άλλη αδιευκρίνιστη προκατάληψη πιστεύουν πως με τη χρήση μιας ξενόγλωσσης επιγραφής ή πινακίδας θα προσελκύσουν πιο εύκολα και πιο αποτελεσματικά το βλέμμα και το ενδιαφέρον του Έλληνα επισκέπτη ή του αλλοδαπού τουρίστα;
Δεν είμαι υπέρ της «Γλωσσικής Ξενηλασίας» και του εκτοπισμού κάθε ξενικού όρου από την επικοινωνία μας. Ούτε είμαι οπαδός ενός άγονου και ανιστόρητου «Ελληνοκεντρισμού» που πιστεύει πως η Ελλάδα μας είναι ή θα πρέπει να είναι το κέντρο του κόσμου.
Ένα, όμως, είναι σίγουρο. Η Γλώσσα μας και ο σεβασμός μας προς τη Γλώσσα μας αποτελεί το αφετηριακό σημείο για την διαμόρφωση της ατομικής και εθνικής μας ταυτότητας. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε στην σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία ως άτομα και ως Έλληνες χωρίς τη γλώσσα μας. Κι αυτό γιατί η Γλώσσα ως «Ομιλία και Σκέψη» διαμορφώνει κάθε πτυχή της συνείδησής μας και της Σκέψης μας, άρα και της συμπεριφοράς μας.
Πώς μπορούμε και με ποιο κόστος θα αποδώσουμε με ξενικούς όρους τη γλυκύτητα της ζωής, τη χαρά της ζωής, τη θλίψη των τραγουδιών, τη μελαγχολία μας, το όραμά μας, τις αγωνίες και τις φοβίες της ζωής μας, τον ενθουσιασμό μας, τον προβληματισμό μας και την ανησυχία μας για το μέλλον μας και πολλά άλλα; Όλα αυτά χρειάζονται μία συντεταγμένη Γλώσσα που να μάς βοηθά να σκεπτόμαστε και να εκφράζουμε με ακρίβεια και εννοιολογική πιστότητα τις σκέψεις μας.
Ο Ferdinand de Saussure, γνωστός γλωσσολόγος το είχε πει καθαρά:
“Κάθε γλώσσα δεν είναι άλλες λέξεις για τα ίδια πράγματα. Είναι ο τρόπος που κάθε λαός συλλαμβάνει, επεξεργάζεται και εκφράζει τον κόσμο. Είναι μια άλλη ταξινομία του κόσμου”.
Το Forest Park των Τρικάλων
Αν για όλα τα παραπάνω δεν υπάρχουν ιδιαίτερες ενστάσεις, τότε πώς μπορεί να αιτιολογηθεί η προτίμηση μιας πινακίδας με ξενικούς όρους για έναν χώρο των Τρικάλων που φιλοδοξεί να αποτελέσει το κόσμημα της πόλης;
Forest Park…
Τι παραπάνω προσθέτει αυτή ξενόγλωσση πινακίδα από όλα αυτά που φιλοδοξούν να προβάλουν οι εμπνευστές της;
Ας ξανακάνουμε, λοιπόν, τα σωστά ελληνικά το βασικό στοιχείο-εργαλείο της επικοινωνίας μας, ακολουθώντας την προτροπή του Αριστοτέλη:
“ Έστι δε αρχή της λέξεως το ελληνίζειν”
Διαφορετικά σε λίγα χρόνια κινδυνεύουμε να βρεθούμε στη θέση των Ποσειδωνιατών, όπως την περιέγραψε με την ποιητική του τέχνη ο Καβάφης:
“…Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή / τους. / Γιατί θυμούνται που κι αυτοί ήσαν Έλληνες…/ και τώρα πώς εξέπεσαν, πως έγιναν, / να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά / βγαλμένοι- ω συμφορά!- απ’ τον / Ελληνισμό”.
*Κύριε, Δήμαρχε το λάθος είναι ίδιον του ανθρώπου. Μεμπτό, όμως, είναι να μην το αναγνωρίζεις και να μην το διορθώνεις.
