Του Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλολόγου
*Συνέντευξη στο Radio Ζυγός Fm 100, Τρίκαλα, Σάββατο 9 Δεκεμβρίου 2023
-1. H αναγγελία του Κυριάκου Μητσοτάκη για επιστολική ψήφο στις Ευρωεκλογές του Ιουνίου έγινε ενώ, μέχρι πρότινος, η Κυβέρνηση υποστήριζε ότι δεν επαρκεί ο χρόνος για να δρομολογηθούν οι διαδικασίες και να καταστεί εφικτό το μέτρο. Πιστεύετε ότι η αλλαγή πλεύσης δικαιολογημένα προκαλεί απορίες και ερωτηματικά ως προς τις πραγματικές προθέσεις του Πρωθυπουργού;
*“Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα”
Ο Επίκτητος, αρχαίος στωικός φιλόσοφος, φαίνεται να δικαιώνεται πλήρως από τις πρώτες αντιδράσεις-πολιτών και κομμάτων- σχετικά με την πρόταση για την Επιστολική Ψήφο (Ε.Ψ). Κι αυτό γιατί περισσότερο μάς φοβίζει η γνώμη (δόξα) που έχουμε για τα πράγματα παρά τα ίδια τα πράγματα.
Η ανακοίνωση από τον Πρωθυπουργό για τη θεσμοθέτηση της Επιστολικής Ψήφο (Ε.Ψ) στις Ευρωεκλογές σε άλλους προκάλεσε κύματα ενθουσιασμού και σε άλλους – στους συνήθεις και κατ΄ επάγγελμα καχύποπτους – πυροδότησε πλήθος προβληματισμών που φθάνουν μέχρι τον σκεπτικισμό για τη χρησιμότητά της.
Οι γκρίνιες και οι προβληματισμοί για την Επιστολική Ψήφο (Ε.Π) δεν εστιάζονται τόσο στην χρησιμότητά της (αυτή θεωρείται αυτονόητη) όσο στην πρακτική της διάσταση.
Ωστόσο, όπως, λοιπόν, συμβαίνει κάθε φορά την εξαγγελία οποιουδήποτε κυβερνητικού νομοθετήματος την συνοδεύουν μία ακατάσχετη πολιτική δαιμονολογία και μία κομματική σεναριολογία ή καταστροφολογία που έχοντας ως αφετηρία το “Επιχείρημα της Ολισθηρής Πλαγιάς” (εικασίες και υποθέσεις για τις επιπτώσεις από την εφαρμογή της Επιστολικής Ψήφου) τα κόμματα προσπαθούν να αποδομήσουν τη χρησιμότητα του νομοθετήματος καταγράφοντας και προβάλλοντας εμφαντικά μόνος τις πιθανές αρνητικές πλευρές του, αποσιωπώντας ταυτόχρονα συνειδητά κάθε θετικό στοιχείο, ακόμη κι αν αυτό που είναι οφθαλμοφανές.
Καταρχήν πρέπει να συμφωνήσουμε και να αποδεχτούμε ως μία αδήριτη πολιτική πραγματικότητα-αναγκαιότητα τον “Ελληνικό Πολιτικό Συμπαντικό Νόμο” πως κανένα κόμμα δεν αυτοκτονεί, ούτε θεσμοθετεί κάτι αν αυτό δεν διακονεί και το κομματικό του συμφέρον. Για να μην είμαστε, όμως, αδικαιολόγητα καχύποπτοι και μόνιμοι αρνητές κάθε κυβερνητικού νομοθετήματος θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τα εκλογικά δεδομένα των τελευταίων βουλευτικών εκλογών.
Στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου η ΝΔ πήρε τα ίδια ποσοστά (43 %) από τις ψήφους των Ελλήνων στο εξωτερικό. Το ίδιο και ο ΣΥΡΙΖΑ (16,61 %). Το ΚΚΕ (11,92 %). Η έκπληξη ήταν το ΜΕΡΑ 25 που ήλθε τρίτο σε ψήφους (12,01 %). Ίσως μόνο το ΠΑΣΟΚ θα ήθελε να μην ισχύσει η Ε.Ψ γιατί δεν πήρε τα εθνικά του ποσοστά (6,91 %).
Εξάλλου, όπως απέδειξε και η εκλογική εμπειρία των τελευταίων διπλών εκλογών, κανένα εκλογικό σύστημα κα καμία μεθόδευση δεν μπορεί να ποδηγετήσει απόλυτα τον ψηφοφόρο. Πολλές φορές η πραγματικότητα είναι πιο ισχυρή από τις ανθρώπινες ερμηνείες και προθέσεις.
-2. Γράφετε και λέτε συνεχώς ότι η μεγάλη αποχή, που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις, συνιστά την μεγάλη πληγή της Δημοκρατίας. Βρέθηκε, επιτέλους, το «φάρμακο» (επιστολική ψήφος) που θα την γιάνει;
*Δεν νομίζω πως η Ε.Ψ είναι η πανάκεια, το πολυφάρμακο. Σίγουρα θα λύσει κάποια τεχνικά προβλήματα. Η ουσία όμως βρίσκεται αλλού. Είναι, δηλαδή, αναγκαίο ο Πολίτης με τη ριζική έννοια του όρου να αποκτήσει πολιτική συνείδηση και να διεκδικήσει την πολιτική και ιδεολογική του ταυτότητα και όχι να φαντασιώνεται πως είναι πολιτικά αυτάρκης και πολιτικά ελεύθερος με το να εκφράζεται ελεύθερα μέσα από την Επιστολική Ψήφο.
Κι αυτό “γιατί το δικαίωμα να εκφράζομαι ελεύθερα έχει κάποια σημασία μόνον όταν έχω δική μου άποψη”. Είναι αυτό που λέγεται πως «Καλός πολίτης είναι ο Ενημερωμένος Πολίτης».
Εξάλλου η αποχή δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα της δημοκρατίας μας. Μέγιστο πρόβλημα είναι η εξασφάλιση εκείνων των προϋποθέσεων έτσι ώστε να εκλέγονται οι άριστοι με τη ριζική έννοια του όρου και όχι εκείνοι που είναι γνωστοί λόγω του επαγγέλματός τους. Απλά η αποχή μεγεθύνει και οξύνει το πρόβλημα αυτό. Σε αυτό πρέπει να υπολογιστεί και η άρνηση πολλών και αξίων να ασχοληθούν με την πολιτική. Κι αυτό κάτι σημαίνει. Έτσι φτάσαμε από την Μεντιοκρατία στην Μετριοκρατία.
Έτσι κι αλλιώς η αποχή ως πολιτική στάση ή ως ανθρώπινη συμπεριφορά είναι ίδιον των μαζικών κοινωνιών και της μαζικής ή αντιπροσωπευτικής μας δημοκρατίας. Ο πολίτης θα θελήσει να συμμετέχει τότε και μόνον τότε, όταν θα πεισθεί πως η ψήφος του και η δική του συμμετοχή ή πολιτική παρουσία επηρεάζει ή καθορίζει και την τελική απόφαση. Θέλει, δηλαδή, να νιώθει υποκείμενο των αποφάσεων και όχι απλά ένας ιμάντας μεταβίβασης των εντολών κάποιων άλλων.
Το «έδοξε τη βουλή και τω δήμω» της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας απέχει πολύ από τον σημερινό τρόπο λήψης των αποφάσεων.
Το φάρμακο, λοιπόν, για την καταπολέμηση της αποχής και την οξυγόνωση της δημοκρατίας είναι το τρίπτυχο: Διαφάνεια-Λογοδοσία και Συμμετοχή.
-3. Ωστόσο, η αποχή είναι πολιτική στάση και θέση. Γιατί να μου στερήσει αυτό το δικαίωμα η Πολιτεία εάν δεν θέλω για κανέναν λόγο να πάω μέχρι το Εκλογικό Τμήμα; Πρέπει, σώνει και καλά, να μου αρέσει οπωσδήποτε κάποιος κομματικός συνδυασμός; Κι αν δεν με εκφράζει κανένας; Και δεν επιθυμώ ούτε «σηκωτός» να φθάσω μέχρι την ψηφοδόχο…
* Αρχικά σάς υπενθυμίζω πως η ψήφος είναι δικαίωμα αλλά ταυτόχρονα και υποχρέωση. Παλιότερα υπήρχαν και κάποιες κυρώσεις που τελευταία έχουν ατονήσει. Το θέμα της υποχρεωτικότητας της ψήφου συνιστά και φιλοσοφικό θέμα, εκτός από την κοινωνική και πολιτική του διάσταση. Και μην ξεχνάμε πως έγιναν πολλοί αγώνες για την κατάκτηση του δικαιώματος της ψήφου, και όχι μόνον για τις γυναίκες.
Πρέπει, επίσης, να τονίσω πως η ένταξή μας στην κοινωνία συνοδεύεται και από κάποιες υποχρεώσεις που πηγάζουν και από το συμβόλαιο που υπογράψαμε με την κοινωνία, όπως τόνισε και ο Ζαν Ζακ Ρουσό, στο γνωστό “Κοινωνικό συμβόλαιο”.
Ο άνθρωπος και ιδιαίτερα ο Πολίτης οφείλει να αγωνίζεται τόσο για το προσωπικό του συμφέρον όσο και για το δημόσιο, το κοινωνικό. Κι αυτό γιατί:
«Το να αγωνίζεσαι μόνο για τον εαυτό σου είναι απάνθρωπο. Το να αγωνίζεσαι μόνο για τους άλλους είναι θεϊκό. Το να αγωνίζεσαι, όμως, για την ατομική σου καταξίωση, σε συνδυασμό με την ευτυχία των άλλων, είναι ανθρώπινο».
Θα ήταν χρήσιμο στο σημείο αυτό, αν έχω το χρόνο να καταθέσω τις απόψεις των αρχαίων για την αποχή και την ανάγκη να συμμετέχουμε όλοι στα κοινά.
Πρώτος ο Σόλωνας διακήρυξε το «Άτιμον είναι τον εν στάσει τον δήμον μηδετέρας μερίδος γενόμενον» (Όποιος δεν συμμετέχει στις πολιτικές έριδες χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα).
Αργότερα ο Πρωταγόρας, ο μέγιστος των σοφιστών τόνιζε πως: «Ει μέλλει πόλεις είναι ουδένα δει ιδιωτεύειν» (Αν πρόκειται να υπάρξουν πόλεις πρέπει κανένας να μην ιδιωτεύει) ή και το «…Τον μη μετέχοντα κτείνειν ως νόσον της πόλης» (όποιος δεν μετέχει- στην αιδώ και την δίκη-να θανατώνεται ως νόσημα της πόλης),
Αλλά και ο ίδιος ο Περικλής θεωρούσε πως «Μόνοι γαρ τον τε μηδέν τώνδε μετέχοντα ουκ απράγμονα, αλλά αχρείον νομίζομεν» (Μόνοι εμείς αυτόν που δεν συμμετέχει στα κοινά δεν τον θεωρούμε ήσυχο αλλά άχρηστο).
Αργότερα ο ρήτορας Ανδοκίδης πίστευε πως «Διά μεν γαρ τους των ιδίων επιμελουμένους ουδέν αι πόλεις μείζους καθίστανται, διά δε τους των κοινών μεγάλαι γίγνονται» (Οι πόλεις γίνονται μεγάλες εξ αιτίας αυτών που φροντίζουν τα κοινά και όχι εξαιτίας αυτών που φροντίζουν μόνον τα ιδιωτικά τους συμφέροντα).
Χρειαζόμαστε λοιπόν τον Homo Politicus (άνθρωπο πολίτη) και όχι τον Homo idiot (άνθρωπο ιδιώτη-ανόητο). Ο “αγελαίος άνθρωπος” είναι η νόσος της Δημοκρατίας μας..
-4. Αλήθεια, γιατί απέχει ο Έλληνας από τις κάλπες και καθιστά …πρώτη δύναμη την αποχή; Σημειωτέον ότι και ο «ΚΑΝΕΝΑΣ» για «ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ» φλερτάρει διαρκώς με την πρωτιά στις -κατά καιρούς- δημοσκοπήσεις…
*Αρχικά πρέπει να τονιστεί πως η αποχή και η αποστασιοποίηση του Νεοέλληνα από τα κοινά οφείλεται τόσο σε υποκειμενικούς παράγοντες όσο και σε αντικειμενικούς. Στους πρώτους η ευθύνη βαραίνει το υποκείμενο, δηλαδή, τον πολίτη με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η ταυτότητά του, η ψυχοδομή του, οι πεποιθήσεις του, η βιοθεωρία του, το αφομοιωμένο σύστημα αξιών κι ένα πλήθος άλλων παραγόντων που ευνοούν την πολιτική αποξένωση, λιποταξία θα έλεγα.
Στους αντικειμενικούς παράγοντες συγκαταλέγονται τόσο οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, όσο και το κυρίαρχο πολιτιστικό και πνευματικό πρότυπο. Φυσικά οι ευθύνες βαραίνουν τόσο την πολιτική ως τρόπο άσκησης της εξουσίας και διαχείρισης των κοινών όσο και τους τρόφιμους της πολιτικής εξουσίας, τους Πολιτικούς.
Στα αίτια θα μπορούσε να συνυπολογισθεί και η υποχώρηση των Ιδεολογιών. Φθάσαμε όχι τόσο στο περιλάλητο “Τέλος της Πολιτικής”, αλλά στον Πολιτικό Μηδενισμό. Πορευτήκαμε από την δικτατορία των Ιδεολογιών στον Ιδεολογικό Μηδενισμό.
Στα αίτια της αδιαφορίας είναι και ο ανέξοδος αντισυστημισμός κάποιων. Και φυσικά εκ του ασφαλούς.
Η ισοπεδωτική αντιπολίτευση, οι πολιτικές ύβρεις, η απουσία ενός ορθολογικού πολιτικού λόγου, ο λαϊκισμός, η ακατάσχετη υποσχεσιολογία και η έλλειψη ενός πολιτικού οράματος λειτουργούν, επίσης, ανασταλτικά στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.
Εξάλλου η αποχή δεν είναι μόνον ελληνικό φαινόμενο, αλλά γνώρισμα όλων των δημοκρατιών. Φαίνεται πως όταν κάτι το κατακτούμε το θωρούμε δεδομένο και δεν το υποστηρίζουμε με πάθος.
Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ περιγράφοντας την εικόνα του κοπαδιού των ψηφοφόρων γράφει στο βιβλίο του «Μελαγχολική Δημοκρατία»:
“Η μία καταγγέλλει τη λαϊκή κυριαρχία σαν τον θρίαμβο του κοπαδιού, τη «βαρβαρότητα των αριθμών» (αδελφοί Γκονκούρ), τα «προστιθέμενα μηδενικά» (Νίτσε), που καταλήγει στο τέλος να μεταμορφώνει ένα έθνος σε συλλογή ατόμων εξορισμένων μέσα στην ίδια την καρδιά του πλήθους τους”.
Στις εκλογές που συνιστούν μία έκφραση, ένα στοιχείο ορθολογικότητας οι πολίτες εκτονώνονται συναισθηματικά με κυρίαρχο το στοιχείο της δυσαρέσκειας και της διάθεσης για διαμαρτυρία. Κυριαρχεί περισσότερο η αρνητική ψήφος και η τιμωρητική διάθεση και αντίληψη.
-5.Ποια τα θετικά και ποια τα αρνητικά της επιστολικής ψήφου;
*Οι υπέρμαχοι της Επιστολικής Ψήφου διατείνονται πως αυτή είναι το απόλυτο μέτρο για την καταπολέμηση της αποχής που κατατρώγει-όπως φάνηκε και στις τελευταίες εκλογές-τα βάθρα της Δημοκρατίας μας. Με την επιστολική ψήφο στη μαζική δημοκρατία μας αίρονται όλα τα εμπόδια για τη συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία και ιδιαίτερα για τους ηλικιωμένους, τα άτομα με αναπηρία, για τους ασθενείς ή ακόμη και για τους εποχικά εργαζόμενους που βρίσκονται μακριά από τον τόπο άσκησης του εκλογικού του δικαιώματος.
Ωστόσο οι δύσπιστοι ή και αρνητές της Επιστολικής Ψήφου προβάλλουν τον κίνδυνο μιας Δημοκρατίας της Ηλεκτρονικής Αγέλης και ενός νέου τύπου πολίτη που θα αρέσκεται στη θαλπωρή του καναπέ και του πληκτρολογίου. Αυτός ο νέος τύπος πολίτη θα απαξιώνει τον πολιτικό συγχρωτισμό σε δημόσιους χώρους, θα εγκλωβίζεται στην ηλεκτρονική μοναξιά και αυταρέσκειά του.
Σε ένα άλλο επίπεδο η πολιτική συμμετοχή και δράση θα αλλάξουν περιεχόμενο και στόχευση και ίσως-ίσως η ίδια η πολιτική, ως έννοια και τεχνική διαχείρισης των κοινών, θα υποστεί μία μετάλλαξη που το μέγεθος και τη μορφή της κανείς δεν γνωρίζει.
Πολλοί μιλούν για την «Μετα-Πολιτική» και για την «Μετα-Δημοκρατία». Μπορεί το Ιδεολόγημα για το «Τέλος της Πολιτικής» να μην επαληθεύτηκε προς το παρόν, ωστόσο η αγωνία για μία άλλου περιεχομένου Πολιτική και Δημοκρατία είναι διάχυτη σε όλους.
Πολλοί είναι εκείνοι που ως ανάχωμα στα φαινόμενα εκφυλισμού της δημοκρατίας αντιπροτείνουν τη «δημοκρατία του Η/Υ» ή την «ψηφιακή δημοκρατία». Στα θετικά αυτού του είδους της δημοκρατίας προσμετρώνται η ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας, ο ελεύθερος διάλογος, η διευκόλυνση κάποιων ομάδων ανθρώπων (άτομα με ειδικές ανάγκες, αγοραφοβικοί) και τέλος η κατάργηση των φυσικών εμποδίων που θέτουν ο χρόνος και ο χώρος.
Ωστόσο υπάρχουν και οι αρνητές αυτής της δημοκρατίας που δημιουργεί την «ηλεκτρονική αγέλη» (Φρίντμαν) που εύκολα τη διαμορφώνουν «οι κοινωνικοί ναρκωτές» (ΜΜΕ) Σε αυτή τη δημοκρατία η προπαγάνδα ενσπείρει το φόβο της σκέψης και της αντίστασης ιδιαίτερα στους φτωχούς και ψυχολογικά ανασφαλείς. Έτσι η αγέλη των ψηφοφόρων είναι εύκολα διαχειρίσιμη, όσο κι αν χαρακτηρίζεται από τις παράλογες συναισθηματικές αντιδράσεις και από έναν ανερμήνευτο παρορμητισμό.
Στην αληθινή δημοκρατία οι άνθρωποι υπάρχουν ως συνειδητοποιημένες, αυτόνομες και ενέργειες πολιτικές οντότητες, που με τη δράση τους παράγουν πολιτική και καθορίζουν τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις. Αντίθετα στην «ψηφιακή» δημοκρατία η δράση υποκαθίσταται από το πληκτρολόγιο και οι κοινωνικές συλλογικότητες από την ηλεκτρονική αγέλη. Σε αυτήν κυριαρχούν το αγελαίο πνεύμα και η ετερονομία. Η αποπροσωποποίηση αντικαθιστά την «ταυτότητα» και οι αποφάσεις πηγάζουν από ένα πλήθος που έντεχνα καθοδηγείται από τους αόρατους μηχανισμούς παραπληροφόρησης – ποδηγέτησης. Σε αυτήν την περίπτωση η διασπορά των ψευδών ειδήσεων (Fake news) καθίσταται ευκολότερη και η εξουσία τους είναι αποτελεσματικότερη.
Η δημοκρατία, όμως, προϋποθέτει το πρόσωπο γιατί αυτό έχει ευθύνη και βούληση και όχι το «πληκτρολόγιο» που κρύβει το πρόσωπο και αποενοχοποιεί το χειριστή. Στην πολιτική δημοκρατία, στη δημοκρατία της «αγοράς» (με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου) πρωταγωνιστεί ως υποκείμενο ο πολίτης μέσα στα όρια που καθορίζει η «πόλη».
Η «ψηφιακή» δημοκρατία ως πολίτευμα, παρά τις δυνατότητες συμμετοχής που τυπικά προσφέρει, απέχει από την αυθεντική δημοκρατία και δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία αλλοιωμένη εκδοχή της. Και να μην ξεχνάμε πως η λέξη «Αυθεντικότητα» (authentic) ψηφίστηκε ως η λέξη της χρονιάς.
Μπορεί η «ψηφιακή» δημοκρατία να εμποδίζει την εκμαυλιστική σχέση – επαφή του πολιτικού με τον ψηφοφόρο, αλλά επωάζει άλλες πολιτικές εκφυλιστικές τερατογενέσεις (πολιτική ανευθυνότητα, αγελαίο πνεύμα, αριθμοποίηση του πολίτη…).
Γενικότερα με την Επιστολική ψήφο και την Ψηφιακή δημοκρατία καταργείται ο δημόσιος χώρος όπως τον ξέραμε και υπάρχει ο κίνδυνος λόγω της γενικευμένης ψηφιοποίησης να επωάζεται ο ολοκληρωτικός έλεγχος του πολίτη.
Εξάλλου και στην Επιστολική Ψήφο ισχύει ο συμπαντικός νόμος: “Τίποτα δεν θεωρείται σύμβολο του απόλυτο καλού ή κακού. Πάντοτε το καλό εμπεριέχει και το αντίθετό το (κακό)”
-6. Διατείνονται οι πολέμιοι της επιστολικής ψήφου πως αυτή δεν διασφαλίζει την μυστικότητα και το αδιάβλητο της ψήφου. Μα, δεκαετίες τώρα γέροι και… νέοι πάνε με το ψηφοδέλτιο σταυρωμένο στην τσέπη εις γνώσιν εφορευτικών επιτροπών και δικαστικών αντιπροσώπων…
*Αυτό συνιστά τον ορισμό του πολιτικά οξύμωρου σχήματος και του πολιτικού στρουθοκαμηλισμού. Πάντως όπου εφαρμόζεται δεν άκουσα κάτι σοβαρό και πειστικό για την παραβίαση της μυστικότητας της ψήφου Στις τελευταίες εκλογές στις ΗΠΑ φάνηκε πως ο Τραμπ αμφισβήτησε το αποτέλεσμα της Επιστολικής Ψήφου χωρίς βέβαια να πείσει.
Τα τεχνικά ζητήματα για την διασφάλιση του αδιαβλήτου της ψήφου νομίζω πως θα λυθούν στο βαθμό που θα υπάρξει και η αναγκαία πολιτική συναίνεση και κομματική συνεννόηση. Η τεχνολογία μπορεί να το λύσει αυτό χωρίς να υπάρχουν σκιές.
Eνίοτε ακούγονται και κάποιες αιρετικές φωνές για την κατάργηση της μυστικότητας της ψήφου στο βαθμό που αυτό θα ενδυνάμωνε το αίσθημα της προσωπικής ευθύνης των πολιτών για τις επιλογές του.
-7. Το επόμενο στάδιο θα είναι η… ηλεκτρονική ψηφοφορία για όλους και όλες;
*Βαίνουμε ολοταχώς προς την «Ψηφιακή Δημοκρατία» Οι αλγόριθμοι μελλοντικά θα μας απαλλάξουν από πολλά άλλα Τώρα αν αυτό όπως προείπα θα λειτουργήσει θετικά στο βάθεμα της δημοκρατίας είναι προς συζήτηση. Πάντοτε υπάρχει ο φόβος δημιουργίας μιας «Ηλεκτρονικής Αγέλης» που θα διαμορφώνεται με τους γνωστούς μηχανισμούς ενημέρωσης που ενίοτε θυμίζουν το δυστοπικό «1984» του Όργουελ.
Στη ΜεταΔημοκρατία που ζούμε ζητούμενο είναι η αποκάλυψη όλων εκείνων των κέντρων και μηχανισμών που διαμορφώνουν το πολιτικό γίγνεσθαι. Εξάλλου η Δημοκρατία ως Πολίτευμα είναι ένα πολίτευμα εν “τω γίγνεσθαι” και όχι μία παγιωμένη κατάσταση. Η πολιτική δεν είναι μόνον η “τέχνη του εφικτού αλλά και η τέχνη του αδυνάτου”.
-8. Εσείς, όταν έλθει η ώρα, τι -και γιατί- θα επιλέξετε; Φυσική παρουσία ή επιστολική ψήφο;
*Εννοείται ότι θα επιλέξω την φυσική μου παρουσία. Κι αυτό γιατί η πολιτική προϋποθέτει και συνεπάγεται τον πολιτικό συγχρωτισμό και τους δισσούς λόγους. Η πολιτική στάση και οι απότοκες πολιτικές επιλογές είναι προϊόν της ανταλλαγής διαφορετικών απόψεων με τους συμπολίτες μας. Αυτό ήταν και το νόημα της αρχαίας αγοράς.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να καταθέσω ως άποψη τη θέση της Μαργκρέιτε Βέστεϊγιερ, Εκτελεστικής Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής).
“Από την αρχαία ελληνική αγορά ως τα πανεπιστήμια και τις πλατείες, η δημοκρατία ευδοκιμεί στους ανοιχτούς χώρους. Σε χώρους όπου οι άνθρωποι μπορούν να συζητήσουν, να διαφωνήσουν, , να έρθουν σε αντιπαράθεση και σε συμβιβασμό. Αυτό ίσχυε ανέκαθεν και ισχύει και σήμερα. Μόνο οι χώροι έχουν αλλάξει. Εκεί που παλιότερα συναντιόμασταν ανάμεσα σε τοίχους, σήμερα έχουμε μεταφερθεί πίσω από τις οθόνες μας”.
-9. Ποιος ευθύνεται για την κρίση ή και για την αποτυχία της Δημοκρατίας; Γιατί έχουμε θεοποιήσει τους Πολιτικούς, όταν πολλοί από αυτούς δεν στέκονται στο ύψος των περιστάσεων (Ερώτηση του φίλου ακροατή-Φωτογράφου Βασίλη Μπαλαμίτσα).
*Το θέμα είναι πολυσύνθετο και δεν μπορεί να αναλυθεί επαρκώς σε μία συνέντευξη. Στην απάντηση του ερωτήματος περί «κρίσης» και «αποτυχίας» της Δημοκρατίας θα πρέπει να συνυπολογιστεί και ο αντίλογος πως οι πολλοί επικήδειοι της δημοκρατίας δεν επαληθεύτηκαν γιατί αυτή ως πολίτευμα επέδειξε στην ιστορική της πορεία φοβερές αντοχές.
Θα τολμούσα να πω-κι ας μην σάς ξαφνιάζει αυτό- πως η Δημοκρατία θεωρείται από τα πιο συντηρητικά πολιτεύματα, αφού εδώ και 2500 περίπου χρόνια δεν αμφισβητήθηκε στην ουσιώδη φιλοσοφία της, ούτε υπήρξε άλλη εναλλακτική πρόταση για την αντικατάστασή της.
Τα τυχόν προβλήματα ή αδυναμίες που κατά καιρούς επισημαίνονται στο σώμα της οφείλονται στις ριζικές αλλαγές που έχουν επέλθει στο κοινωνικο, οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον όσο και στο δομικό της στοιχείο, που πολλοί αγνοούν. Το στοιχείο αυτό δεν είναι άλλο από το ότι η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία επινοήθηκε και θεσπίστηκε για πόλεις με μικρό αριθμό πολιτών και ψηφοφόρων.
Πιστεύω ακράδαντα ότι όλες οι αδυναμίες ή αποτυχίες της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής ή και μελλοντικά «Ψηφιακής» δημοκρατίας μας απορρέουν από αυτό ακριβώς το στοιχείο. Την άμεση, δηλαδή, παρουσία και συμμετοχή των πολιτών στην αρχαία αγορά την αντικατέστησαν η έμμεση αντιπροσώπευση και η μάζα των ψηφοφόρων που εύκολα καθοδηγείται στις πολιτικές της επιλογές.
Το μαζικό πνεύμα διαχέεται πλέον σε όλες τις εκφάνσεις της προσωπικής και κοινωνικής ζωής με αποτέλεσμα να λείπει το στοιχείο του πολιτικού ορθολογισμού και της ατομικής ευθύνης ως πυρηνικών στοιχείων της δημοκρατίας που θεωρείται εξ ορισμού ως πολίτευμα του Λόγου και της Ατομικής Ευθύνης.
Το αρχαιοελληνικό «Ευθύνας Διδόναι» των αρχόντων συνιστά το υπόβαθρο της πολιτικής διαφάνειας αλλά και το ανάχωμα για την εμφάνιση φαινομένων κατάχρησης της πολιτικής εξουσίας.
Απόρροια όλων των παραπάνω είναι και η στάση και η ποιότητα των Πολιτικών μας. Πιεσμένοι να ικανοποιήσουν τα αιτήματα των πολιτών καταφεύγουν στην εύκολο οδό του λαϊκισμού θωπεύοντας τις αδυναμίες του πλήθους και αποφεύγοντας την σκληρή αλήθεια. Ο Τσώρτσιλ μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου προετοίμασε τους Άγγλους για ένα δύσκολο μεταπολεμικό κλίμα, υποσχόμενος μόνο «Αίμα και Ιδρώτα». Φυσικά εξελέγη πανηγυρικά.
Η “θεοποίηση” των Πολιτικών είναι η άλλη πλευρά της πλήρους απαξίωσής τους από το εκλογικό σώμα. Οι δύο αυτές ακραίες συμπεριφορές εξηγούνται όχι μόνον με πολιτικά και ιδεολογικά κριτήρια αλλά και με όρους ψυχανάλυσης, όπως τις απέδωσε με ακρίβεια ο Λε Μπον στο εμβληματικό του βιβλίο «Η Ψυχολογία των Όχλων»:
“Πάντα έτοιμη να ξεσηκωθεί ενάντια σε μία αδύναμη εξουσία, η μάζα σκύβει με δουλοπρέπεια μπροστά σε μία εξουσία ισχυρή”.
Ένα άλλο σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι και η αδυναμία ή απροθυμία των Πολιτικών μας να λειτουργήσουν και ως Π α ι δ α γ ω γ ο ί του λαού και όχι μόνον ως διαχειριστές της πεζής καθημερινότητας. Οι Πολιτικοί μας έπαψαν πλέον να εμπνέουν και να συγκινούν τα «Πλήθη» με οράματα. Ο Πολίτης έχει ανάγκη από πολιτικούς – παιδαγωγούς και όχι από Πολιτικούς – διαχειριστές. Καλοί οι τεχνοκράτες, αλλά η Πολιτική είναι και λίγο συγκίνηση-συναίσθημα. Γιατί όταν δεν πάλλεται η καρδιά τότε και το πνεύμα δείχνει απρόθυμο για κάτι πολιτικά υπερβατικό.
Ο Λε Μπον γράφει σχετικά στο «Η Ψυχολογία των Όχλων”: “Όποιος γνωρίζει την τέχνη να προκαλεί εντύπωση στη φαντασία των όχλων, αυτός γνωρίζει και την τέχνη να κυβερνά”.
Χρειαζόμαστε Πολιτικούς που να «άγουν» τον Λαό και όχι να «άγονται» από τα απρόσωπα κέντρα αποφάσεων και από το Λαό που αρέσκεται να αγωνιά και να αγωνίζεται μόνο για το παρόν κι αυτό γιατί έτσι επιτάσσουν τα πρότυπα του συστήματος.
“Οι μάζες ωθούνται να εφησυχάζουν σε ένα μόνιμο παρόν” (Μονταλμπάν).
Ίσως οι σημερινοί πολιτικοί ηγέτες μας να απέχουν πολύ από το πρότυπο του ιδανικού πολιτικού ηγέτη όπως τον σκιαγράφησε ο Θουκυδίδης υμνώντας την προσωπικότητα του Περικλή:
“Κατείχε το πλήθος ελευθέρως, και ουκ ήγετο μάλλον υπ’ αυτού ή αυτός ήγε…”(συγκρατούσε το λαό χωρίς να περιορίζει την ελευθερία του. Δεν παρασυρόταν από τον λαό, αλλά εκείνος τον καθοδηγούσε).
Δεν ξέρω αν απάντησα στην ερώτηση του φίλου ακροατή, κ. Μπαλαμίτσα, αλλά ένα πράγμα μπορώ να πω για την «Μελαγχολική Δημοκρατία» μας και τους φερέλπιδες πολιτικούς Ηγέτες μας:
“Το πνεύμα μπορεί να σωθεί μόνο ανάμεσα στις ρωγμές της δημοκρατίας, καθώς μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει καταφύγιο η φαντασία” (Μονταλμπάν).
*Ευχαριστώ θερμά τους Δημοσιογράφους, 1.Γιάννη Πιτσογιάννη και 2. Αχιλλέα Γραβάνη και συνομιλητές μου σε αυτήν την πρώτη μου πολιτική συνέντευξη τόσο για τη φιλοξενία στην εκπομπή τους «ΖΥΓΟΣε να σου πω» όσο και για την ποιότητα των ερωτήσεων.
**Στην παρούσα μορφή της συνέντευξης έγιναν και οι αναγκαίες προσθέσεις (σκέψεις που ο χρόνος δεν επαρκούσε να αναπτυχθούν) και αφαιρέσεις για να επιτευχθεί τόσο η νοηματική πληρότητα όσο και η αισθητική του λόγου.
*** Οι απαντήσεις είναι γραμμένες με πλάγια γράμματα
