Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 9ου Γυμνασίου Τρικάλων
Μύηση στον κόσμο των Μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων
Οι σχολικές εκδρομές, μονοήμερες και ολιγοήμερες, είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έχουν σχέση και με τη μάθηση και με την ψυχαγωγία των μαθητών. Με τη μάθηση, γιατί προσφέρουν τη δυνατότητα στους μαθητές να επισκεφτούν και να γνωρίσουν μέρη με μορφωτική αξία, και με την ψυχαγωγία, γιατί τους δίνουν την ευκαιρία να ξεφύγουν, έστω για λίγο, από τις απαιτήσεις και την ένταση του καθημερινού σχολικού προγράμματος και να έρθουν σε επαφή με τη φύση και με δημιουργήματα του πολιτισμού που προσφέρουν αισθητική απόλαυση και πνευματική- ψυχική ευχαρίστηση.
Η επιλογή των συγκεκριμένων θεμάτων που αναφέρονται στον κόσμο των Μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων, υπαγόρευσε τη βούληση και απόφασή μας να πραγματοποιήσουμε ημερήσια εκπαιδευτική εκδρομή στα Μουσεία της Λάρισας, στο ιστορικό της κέντρο με το αρχαίο θέατρο και στο κάστρο του Πλαταμώνα, την Παρασκευή, 7 Φεβρουαρίου 2025, συμμετέχοντες τους μαθητές/τριες από τα τμήματα: Β1 & Β2 και συνοδούς καθηγητές τις/τους κ.κ.: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογο-ιστορικό, Δ/ντρια 9ου Γυμνασίου Τρικάλων, Τριμίντζιου Αναστασία, Μουσικό, Ρίζο Σωτήριο, φιλόλογο.
Η πρώτη μας στάση ήταν, ειλικρινά, μια πρόγευση πνευματικού και φυσικού παραδείσου. Απολαμβάνοντας δεόντως την καθαρή και ήρεμη φύση του Θεσσαλικού κάμπου εποχούμενοι, φτάσαμε στον πρώτο προορισμό μας: το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας στο λόφο Μεζούρλο. Εκεί νιώσαμε να διασχίζουμε, σχεδόν να διαπερνούμε, την Ιστορική Ελληνική-και δη Θεσσαλική- συνέχεια, από την απώτατη προϊστορία ως τη νεότερη εποχή της Τουρκοκρατίας, μέσω Βυζαντίου. Ήταν σαν να μπαίναμε στη μηχανή του χρόνου γοητευμένοι επί 2 (δύο) σχεδόν ώρες από τα ίχνη, τα υλικά κατάλοιπα, τα αρχαιολογικά ευρήματα ή και τα επιβλητικά μνημεία των προγόνων μας, ανθρώπων περασμένων, ανεπιστρεπτί, εποχών, άλλοτε ένδοξων μα και απρόσμενα σκληρών… Οι ερωτήσεις, οι απορίες, οι παρατηρήσεις των μαθητών και των μαθητριών μας καθοδηγούσαν σαν χάρτης πλοήγησης τις διανοητικές μας διαδρομές και, έτσι, ξαναβιώσαμε τα μαθήματα της σχολικής τάξης με τρόπο απτό, άμεσο, ουσιαστικό και συνοπτικό, σαν εποπτική επανάληψη Μουσειοπαιδαγωγικής προσέγγισης. Κατά την ολοκλήρωση της ξενάγησης-περιήγησής μας στο υπέροχα στημένο και πλουσιότατο σε αρχαιολογικό υλικό αυτό Μουσείο, δεν παραλείψαμε, βέβαια, να καταγράψουμε τις εντυπώσεις μας, ως 9ο Γυμνάσιο Τρικάλων, στο βιβλίο των επισκεπτών.
Η ουσιαστική αυτή περιδιάβασή μας στο σημαντικό και εντυπωσιακότατο αυτό Μουσείο, κόσμημα για όλη τη Θεσσαλία, μας θύμισε νοερά πως τα τεκμήρια της ιστορίας, τα δημιουργούμε μόνοι μας οι άνθρωποι των διαφόρων εποχών… Στο σημείο, μάλιστα, αυτό οι μαθητές μας , μας εξέπληξαν θετικά με τα εύστοχα σχόλια και τις επισημάνσεις τους για το ρόλο του πανδαμάτορα χρόνου στις ζωές των ανθρώπων, ως υποκειμένων αλλά και ως αντικειμένων της Ιστορίας.
Προετοιμασμένοι επαρκώς για όλα όσα θαυμαστά θα αντικρίζαμε και στους επόμενους σταθμούς μας, την Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας- Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, το Αρχαίο θέατρο, το Βυζαντινό κάστρο με τις καμαροσκεπείς, πρωτοβυζαντινές ταφές , τον μεγαλοπρεπή Άγιο Αχίλλειο, όπου ο υπεύθυνος του χώρου μας παρείχε μια θαυμάσια ξενάγηση, αναλογιζόμαστε και διατεινόμαστε πως η οργάνωση εκπαιδευτικών σχολικών εκδρομών στην ευρύτερη περιοχή της Ελληνικής περιφέρειας είναι ένα έργο που αντικατοπτρίζει την αγάπη των ανθρώπων για τον τόπο τους και την πολιτιστική τους κληρονομιά, συλλογικό και εμπνευσμένο από την ανάγκη του τόπου για ανάπτυξη. Εξάλλου, η Ελλάδα στο σύνολό της αποτελεί μια ιδιαίτερη γεωγραφική ενότητα, συνδυάζοντας τόσο το ορεινό όσο και το θαλάσσιο τοπίο με αδιάσπαστη οικιστική συνέχεια από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και σήμερα. Οριοθετεί έναν ιστορικό τόπο με μοναδική σημασία και συνέχεια σε όλες τις περιόδους, από την προϊστορική έως και τη σύγχρονη, με κατάλοιπα μνημείων της αρχαίας και βυζαντινής κυρίως περιόδου, ιδιαίτερα σημαντικά για την ιστορική-αρχαιολογική, καλλιτεχνική, αισθητική και περιβαλλοντική τους αξία.
Η Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα είναι ένας πολιτιστικός οργανισμός προώθησης και προβολής των εικαστικών τεχνών πανελλαδικής εμβέλειας. Ιδρύθηκε το 1983, έπειτα από τη δωρεά της Συλλογής του αείμνηστου ιατρού και συλλέκτη Γεωργίου Ι. Κατσίγρα προς τον Δήμο Λαρισαίων το 1981. Η Συλλογή Γ.Ι. Κατσίγρα δημιουργήθηκε στο διάστημα 1950-1965 από τον γιατρό Γεώργιο Κατσίγρα (1914 – 1998) και περιλαμβάνει 780 έργα – ζωγραφικά, χαρακτικά και σχέδια – από τον 19ο μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Η επανασχεδιασμένη έκθεση της Συλλογής-σύμφωνα με το επιμελητικό σκεπτικό της ιστορικού τέχνης κ. Συραγώς Τσιάρα- προτείνει μια νέα αφήγηση στην οποία πρωταγωνιστούν ο τόπος και οι άνθρωποι στην ιστορική εξέλιξη των μεταξύ τους σχέσεων. Τα έργα τέχνης δεν αντιμετωπίζονται μόνο ως φορείς αισθητικής αξίας, αλλά και ως πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων, καθώς και την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με το φυσικό και δομημένο περιβάλλον.
Οι μαθητές και οι μαθήτριές μας εντυπωσιασμένοι από την περιοδική έκθεση του έργου του Φιλόλαου (Τλούπα) και την εξαιρετική ξενάγηση που μας προσέφερε η ειδικευμένη Ιστορικός Τέχνης του Μουσείου και της Πινακοθήκης Κατσίγρα κ. Παπανικολάου, από όλα αυτά τα επιβλητικά, αρχοντικά, ένδοξα υλικά και πνευματικά κατάλοιπα με έντονη την πατίνα του χρόνου στα εσωτερικά και εξωτερικά τους περιβάλλοντα, προέβησαν και στην ακόλουθη εύστοχη παρατήρηση: πως οι εικαστικές αναπαραστάσεις και αφηγήσεις τους αποτελούν μια δημιουργική μείξη στοιχείων ζωγραφικής και επιδράσεων δυτικοευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής και άλλων ποικίλων καλλιτεχνικών ρευμάτων έως και τον μοντερνισμό. Εύλογα σκέφτεται κανείς πως οι μαθητές του 9ου Γυμνασίου Τρικάλων παρουσιάζουν αυτή την αίσθηση των καλλιτεχνικών ρευμάτων, αυτή την ευαισθησία στην πρόσληψη και ερμηνεία της τέχνης, λόγω και του ότι η τέχνη και η Ιστορία της Τέχνης που διδάσκονται, τους ανοίγουν καινούριους δρόμους, νέους ορίζοντες καλλιτεχνικής έκφρασης. Άλλωστε, οι διάφορες μορφές τέχνης επικοινωνούν μεταξύ τους, κατά το σχήμα των συγκοινωνούντων δοχείων.
Ο κοσμοπολίτικος αέρας των Μουσείων ανανέωσε τη διάθεσή μας για αρχαιολογικές και σύγχρονες διαδρομές: στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας σταθήκαμε ως άλλοι αρχαίοι Έλληνες πολίτες, αναστοχαζόμενοι γιατί η αρχαία τραγωδία πιστεύουμε και νιώθουμε πως περνά ακόμη απ΄τις ζωές μας και τις συνταράσσει… Όσο για την ιστορία του μεγαλοπρεπούς αυτού μνημείου που στη μεσοβυζαντινή περίοδο χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο, το θέατρο, πέρα από το ανέβασμα θεατρικών και μουσικών παραστάσεων, φιλοξενούσε τις συνεδριάσεις της εκκλησίας του λαρισαϊκού δήμου, η οποία στην αρχαία Λάρισα ονομαζόταν «Αγορά». Επιπλέον σε αυτό συνεδρίαζαν και οι αντιπρόσωποι, σύνεδροι, των θεσσαλικών πόλεων που συμμετείχαν στο Κοινό των Θεσσαλών, μία ομοσπονδία με έδρα τη Λάρισα. Τον 1ο αιώνα π.Χ. το θέατρο μετατράπηκε από τους Ρωμαίους σε αρένα για την τέλεση επίσημων εορταστικών εκδηλώσεων, μονομαχικών αγώνων, θηριομαχιών και παραστάσεων μίμων. Το θέατρο αυτό αποτελούσε πάντα κέντρο της πολιτικής και κοινωνικής ζωής των αρχαίων Λαρισαίων. Αυτό αποδεικνύεται από ένα πλήθος ευρημάτων, κυρίως επιγραφών και γλυπτών, που μας έχει αποδώσει η ανασκαφή του.
Στη συνέχεια, πήραμε την άνοδο προς το Κάστρο του Πλαταμώνα για να ανακαλύψουμε τα κρυμμένα του μυστικά.
Σε ένα τοπίο εξαίρετου φυσικού κάλλους, αμέσως μετά τις θεσσαλικές στενωπούς των Τεμπών και την πρόσβαση στη Μακεδονία, το αρχαίο κατοικητήριο των δώδεκα θεών, δηλαδή το επιβλητικό όρος του Ολύμπου, εισχωρεί με ένα βραχώδες έξαρμα βαθιά μέσα στα γαλανά νερά του Αιγαίου, επαληθεύοντας πλήρως το αρχαίο όνομα του τόπου, Πλαταμών (βραχώδης άκρα επί της θαλάσσης). Η θέση, από την απώτατη αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, δεσπόζει στον νευραλγικό άξονα Θεσσαλίας Μακεδονίας και στους πανάρχαιους δρόμους από τον νότο στον βορρά και καθημερινά από τις υπώρειές της διέρχεται πλήθος ανθρώπων. Στην περιοχή αυτή, σε συμφωνία των αρχαίων πηγών και των αρχαιολογικών ευρημάτων, τοποθετείται η αρχαία πόλις Ηράκλειον, «πρώτη πόλις Μακεδονίας…» μετά τα Τέμπη. Μετά την ύστερη αρχαιότητα και το πέρασμα στους βυζαντινούς χρόνους η πόλη, σε αντίθεση με τόσες άλλες, συνεχίζει να υφίσταται, αποδεικνύοντας με τούτο τη σπουδαιότητά της, κυρίως λόγω της στρατηγικής της θέσεως. Στους βυζαντινούς χρόνους η σημασία της περιοχής αυξάνει και το 1198 ο αυτοκράτωρ Αλέξιος Γ’ με χρυσόβουλο παραχωρεί προνόμια στους Βενετούς της περιοχής, αποκαλύπτοντας την έντονη εμπορική της δραστηριότητα. Αργότερα ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός παραχωρεί το Κάστρο του Πλαταμώνος ως φέουδο στον ευγενή Rolando Pisscia ή Pice. Σε αυτόν απευθύνεται με επιστολές του ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’, όπου μνημονεύεται ο Πλαταμών, καθώς επίσης και στο χρονικό του Ερρίκου της Βαλανσιέν. Η θέση ανακαταλαμβάνεται από τον Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα περί το 1244 και κατόπιν επέρχεται η οριστική άλωση από τους Οθωμανούς, οι οποίοι διατηρούν στο ακέραιο το σημαντικότατο κάστρο.
Την σπουδαιότητα της θέσεως ως κλειδίου της Μακεδονίας ενίσχυε η ισχυρή οχύρωση του βραχώδους εξάρματος, η οποία πρέπει να ενισχύθηκε ιδιαιτέρως από τον ευγενή Rolando Pisscia και κατά τα πρότυπα της Ευρώπης, παρουσιάζοντας σήμερα εντυπωσιακή πληρότητα διατήρησης για το σύνολο του ηπειρωτικού ελλαδικού χώρου. Ειδικότερα, το Κάστρο του Πλαταμώνα συνίσταται από ένα πολυγωνικού σχήματος τείχος με επάλξεις και περίδρομο, καθώς το σύνολο ενισχύεται από οκτώ τετράπλευρους πύργους. Στη νοτιοδυτική πλευρά, όπου το βραχώδες έδαφος εξαίρεται, εντοπίζεται η ακρόπολη με ξεχωριστό τείχος και με τον οκτάπλευρο πύργο της να δεσπόζει στον χώρο και σε όλη την περιοχή, όντας ορατός από εκατοντάδες μέτρα με έντονη σημειολογία πέρα από την πρακτικότητα. Από τους αρχαιολόγους προτείνεται η ολοκλήρωση της αποχωμάτωσης στο εσωτερικό του οκταγωνικού πύργου, η εξασφάλιση της πλήρους στατικής επάρκειάς του, η εξεύρεση οριστικής λύσης για την στέγασή του, καθώς και ο σαφής διαχωρισμός των ορόφων του, όλα τα παραπάνω σε συμφωνία με τις διεθνείς αρχές αναστήλωσης. Μετά το πέρας όλων αυτών το μνημείο αποκατεστημένο μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως πολυχώρος πολιτισμού, στον οποίο θα αναπτύσσεται η μακρότατη ιστορία του τόπου και του μνημείου από τους αρχαίους έως τουs νεώτερους χρόνους. Επίκεντρο θα αποτελεί αυτό το μοναδικό αμάλγαμα Δύσης και Ανατολής, ο κεντρικός πύργος, ο οποίος παρουσιάζει ομοιότητες με τους αντιστοίχους πύργους των φεουδαρχών μέσα στην παλαιά βυζαντινή καστροπολιτεία. Ακόμη και σήμερα το μνημείο βρίσκεται σε νευραλγική θέση και φρουρεί τον κεντρικό οδικό άξονα από τον Νότο προς τον Βορρά και αντίστροφα, όντας ορατό και ευκολότατα προσβάσιμο από πληθώρα διερχομένων ατόμων.
Αφού περιπλανηθήκαμε ως τολμηροί περιηγητές στις αρχαιολογικές θέσεις του πολυγωνικού, επιβλητικού κάστρου, απολαύσαμε το καταπληκτικό ηλιοβασίλεμα.
Στον επίλογο και ως αποφώνηση αυτής της επιτυχημένης καθ΄όλα πολιτιστικής σχολικής εκδρομής, διατείνομαι πως είναι απαραίτητο να επισημανθούν , όπως και έγινε, σε μαθητές, εκπαιδευτικούς-καθηγητές και όλους, εν γένει, τους Έλληνες πολίτες ότι: Η οργανωμένη εκπαιδευτική επίσκεψη προσφέρει στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα γνωριμίας τους με τον πολιτισμό μιας εποχής και μιας περιοχής. Η χώρα μας θεωρείται, δίκαια, ως μια από τις πλέον παραδοσιακές περιοχές της Ευρώπης με πολύτιμη ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Είναι ένα «ανοιχτό μουσείο» που συνδυάζει αναρίθμητα ιστορικά μνημεία με την απερίγραπτη φυσική ομορφιά του επιβλητικού τοπίου της. Οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, τα παγκοσμίου φήμης αρχαία μνημεία, τα κάστρα και οι δεκάδες μοναδικοί παραδοσιακοί οικισμοί με την επιβλητική τους δόμηση το επιβεβαιώνουν. Όλα αυτά τα στοιχεία που την καθιστούν «ανοιχτό μουσείο» και βιωματικό σχολείο παιδείας και πολιτισμού, συνιστούν τον κύριο λόγο για τον οποίο ο τόπος μας δύναται να επιλεγεί ως μοναδικός εκπαιδευτικός προορισμός για τους μαθητές όλων των βαθμίδων.
Author: Pressroom
