Οι δεισιδαιμονίες εκδηλώνοντας σε διάφορες μορφές σε πολλές κοινωνίες εδώ και πολλούς αιώνες. Από το να αποφεύγεις να περπατάς κάτω από σκάλες μέχρι το να κουβαλάς μαζί σου πάντα ένα γούρι, οι προλήψεις είναι συμπεριφορές και πεποιθήσεις που επιμένουν παρά την απουσία επιστημονικών στοιχείων που να τις αποδεικνύουν. Γιατί όμως οι άνθρωποι συνεχίζουν να πιστεύουν σε αυτές τις παράλογες πρακτικές; Παρακάτω θα μάθουμε για το ψυχολογικό υπόβαθρο των δεισιδαιμονιών και γιατί παραμένουν ταυτισμένες με την ανθρώπινη φύση.
1. Η ανάγκη για έλεγχο
Ένας από τους πρωταρχικούς λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι προσκολλώνται στις δεισιδαιμονίες είναι η ανθρώπινη επιθυμία για έλεγχο. Η ζωή είναι γεμάτη αβεβαιότητες και οι δεισιδαιμονίες παρέχουν μια αίσθηση προβλεψιμότητας και τάξης. Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με καταστάσεις που είναι πέρα από τον έλεγχό μας, όπως π.χ. μια ασθένεια, ή μια συνέντευξη για δουλειά, οι δεισιδαιμονίες προσφέρουν έναν δυνητικό τρόπο, για να επηρεάσουμε τα αποτελέσματα, έστω και αν αυτή η πεποίθηση είναι μόνο στο μυαλό μας.
Οι ψυχολόγοι αναφέρονται σε αυτό ως «ψευδαίσθηση ελέγχου», όπου οι άνθρωποι πιστεύουν ότι μπορούν να ασκήσουν επιρροή σε ανεξέλεγκτα γεγονότα. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να φορέσει ένα «τυχερό» πουκάμισο σε μια συνέντευξη για δουλειά, πιστεύοντας ότι αυτό θα βελτιώσει τις πιθανότητες επιτυχίας του. Ενώ το πουκάμισο δεν έχει πραγματικό αντίκτυπο στο αποτέλεσμα, παρέχει ψυχολογική άνεση μειώνοντας το άγχος και ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση. Κάποιο άτομο από την άλλη πιστεύει ότι, για να κερδίσει στο live casino NetBet πρέπει να ποντάρει σε έναν συγκεκριμένο αριθμό που έχει να κάνει π.χ. με την ημερομηνία γέννησής του.
2. Η δύναμη της σύμπτωσης
Οι δεισιδαιμονίες συχνά ενισχύονται από την αρχή της λειτουργικής κλιμάκωσης, μια έννοια της ψυχολογίας όπου οι συμπεριφορές διαμορφώνονται από τις συνέπειές τους. Εάν μια συγκεκριμένη ενέργεια, όπως το να κουβαλάς μαζί σου ένα γούρι, συμπέσει με ένα θετικό αποτέλεσμα, οι άνθρωποι είναι πιθανό να επαναλάβουν τη συμπεριφορά, πιστεύοντας ότι τους έφερε καλή τύχη.
Αυτή η ενίσχυση δημιουργεί έναν βρόχο ανατροφοδότησης. Για παράδειγμα, αν ένας αθλητής κερδίσει έναν αγώνα φορώντας ένα συγκεκριμένο ζευγάρι κάλτσες, μπορεί να αποδώσει τη νίκη στις κάλτσες και όχι στις ικανότητες ή την προπόνησή του. Αυτή η αντιληπτή σύνδεση, ακόμη και αν είναι καθαρά προϊόν σύμπωτησης, ενισχύει την πεποίθηση ότι οι κάλτσες είναι «τυχερές», οδηγώντας τον αθλητή να τις ξαναφορέσει σε κάποιους μελλοντικούς αγώνες.
3. Κοινωνική μάθηση
Οι δεισιδαιμονίες μεταδίδονται επίσης μέσω της κουλτούρας, όπου οι πεποιθήσεις και οι συμπεριφορές μαθαίνονται από άλλους μέσα σε μια κοινωνία. Από νεαρή ηλικία, οι άνθρωποι εκτίθενται σε προληπτικές πρακτικές μέσω:
- της οικογένειας
- των φίλων
- και των πολιτιστικών παραδόσεων
Αυτές οι πεποιθήσεις εμπεδώνονται ως μέρος του κοινωνικού ιστού, καθιστώντας δύσκολο να τις αντιμετωπίσουν με πιο κριτικό μάτι.
Για παράδειγμα, σε ορισμένους πολιτισμούς, θεωρείται γρουσουζιά να σπάσει κανείς έναν καθρέφτη ή να πατήσει σε μια ρωγμή στο πεζοδρόμιο. Ακόμα και αν τα άτομα δεν πιστεύουν σε αυτές τις προλήψεις, μπορεί να τις ακολουθούν από συνήθεια ή κοινωνική συμμόρφωση, φοβούμενα τις αρνητικές συνέπειες ή την κρίση των άλλων.
4. Ο ρόλος των προκαταλήψεων
Οι γνωστικές προκαταλήψεις διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην εμμονή των δεισιδαιμονιών. Μια τέτοια προκατάληψη είναι η «προκατάληψη επιβεβαίωσης», όπου οι άνθρωποι τείνουν να εστιάζουν σε στοιχεία που υποστηρίζουν τις πεποιθήσεις τους, ενώ αγνοούν ή προεξοφλούν πληροφορίες που τις αντικρούουν. Αν κάποιος πιστεύει ότι οι μαύρες γάτες φέρνουν γρουσουζιά, μπορεί να θυμάται επιλεκτικά μόνο τις φορές που συνέβη κάτι δυσάρεστο αφού είδε μια μαύρη γάτα, ενισχύοντας αυτή τη δεισιδαιμονία.
Μια άλλη γνωστική προκατάληψη που παίζει ρόλο έχει σχέση με τον «ευρετικό τρόπο διαθεσιμότητας», όπου οι άνθρωποι κρίνουν την πιθανότητα ενός γεγονότος με βάση το πόσο εύκολα τους έρχονται στο μυαλό παραδείγματα. Εάν ένα άτομο ακούει συχνά ιστορίες για ατυχήματα που συμβαίνουν την Παρασκευή και 13, μπορεί να είναι πιο πιθανό να πιστέψει στη δεισιδαιμονία, παρόλο που η ίδια η ημερομηνία δεν είναι επικίνδυνη.
5. Συναισθηματική άνεση και μηχανισμός αντιμετώπισης
Οι δεισιδαιμονίες χρησιμεύουν επίσης ως μηχανισμός αντιμετώπισης του άγχους. Η ενασχόληση με προληπτικές τελετουργίες μπορεί να προσφέρει μια συναισθηματική άνεση και αποφόρτιση προσφέροντας μια αίσθηση ελέγχου σε κατά τα άλλα απρόβλεπτες καταστάσεις. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε ένα περιβάλλον υψηλού στρες, όπως κατά τη διάρκεια εξετάσεων ή ανταγωνιστικών αθλημάτων.
Για παράδειγμα, ένας μαθητής μπορεί να χρησιμοποιεί ένα συγκεκριμένο στυλό κατά τη διάρκεια των εξετάσεων, πιστεύοντας ότι φέρνει καλή τύχη. Ενώ το ίδιο το στυλό δεν έχει καμία επίδραση στην απόδοση, το τελετουργικό μπορεί να μειώσει το άγχος και να βελτιώσει τη συγκέντρωση, συμβάλλοντας έμμεσα σε καλύτερα αποτελέσματα.
Συμπέρασμα
Οι δεισιδαιμονίες επιμένουν επειδή ικανοποιούν διάφορες ψυχολογικές ανάγκες, από την επιθυμία για έλεγχο έως την ενίσχυση συμπεριφορών μέσω της σύμπτωσης και της κοινωνικής μετάδοσης και συνήθειας. Ενώ οι πεποιθήσεις αυτές μπορεί να φαίνονται παράλογες, προσφέρουν ένα συναισθηματικό αποκούμπι. Η κατανόηση της ψυχολογίας που κρύβεται πίσω από τις δεισιδαιμονίες συμβάλλει στην εξήγηση του γιατί συνεχίζουν να αποτελούν ισχυρή δύναμη στην ανθρώπινη συμπεριφορά, παρά την έλλειψη εμπειρικών στοιχείων που να τις υποστηρίζουν.
