Του Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλολόγου
«Για να φέρει κάτι καινούριο η νέα χρονιά πρέπει να κάνεις και εσύ κάτι. Να δράσεις, να κινηθείς. Όπως η πεταλούδα που αγωνίζεται και βγαίνει από το κουκούλι της. Προχώρα!»
(Melunet MuratIldan, Θεατρικός συγγραφέας)
Στις παραδοσιακές ανασκοπήσεις της χρονιάς που φεύγει, συνήθως κυριαρχεί η καταγραφή εκείνων των γεγονότων ή ανθρώπων που σημάδεψαν ανεξίτηλα την ζωή μας και διαμόρφωσαν τον ρου της ιστορίας. Στην πλειοψηφία τους τα γεγονότα αυτά ή πρόσωπα έχουν αρνητικό πρόσημο ή περιεχόμενο.
Στο φετινό απολογισμό κυριαρχούν ο Ουκρανικός πόλεμος, η ενεργειακή κρίση, οι επιπτώσεις του κορωνοϊού, οι αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις στο Ιράν λόγω του θανάτου της Μαχσά Αμινί, οι πρώτες δημόσιες αμφισβητήσεις της κινεζικής εξουσίας, οι συζητήσεις και οι προβληματισμοί για την κλιματική αλλαγή, οι πολιτικές αναταράξεις στην Αγγλία και φυσικά το Μουντιάλ στο Κατάρ. Το Qatargate ήρθε στο τέλος του 2022 να συμπληρώσει το παζλ των γεγονότων και προσώπων που προκάλεσαν το ενδιαφέρον των πολιτών.
Στο εσωτερικό επίπεδο κυριάρχησαν οι γυναικοκτονίες κι ένα άλλο πλήθος φόνων και βιασμών που απασχολούν την δικαιοσύνη αλλά και προκαλούν έναν έντονο προβληματισμό κι ανησυχία για την συχνότητά τους.Το εκκρεμές των φόνων – βιασμών δεν φαίνεται να ισορροπεί και κινείται συνεχώς άλλοτε στο ένα άκρο της παιδοκτονίας (Πισπιρίγκου) κι άλλοτε στο άλλο άκρο της ερωτικής αντιζηλίας ως αιτία πολλών φόνων. Δεν λείπουν, βέβαια, και οι ποικίλες εκδοχές της βίας που μάς ξαφνιάζουν. Τα φαινόμενα αυτά σοκάρουν την ελληνική κοινωνία και τροφοδοτούν την ανησυχία για το μέλλον της μέσα από πολλά και αναπάντητα «γιατί;».
Η θετική εικόνα
Ωστόσο, είναι λάθος να θεωρούμε πως στην χρονιά αυτή (2022) δεν υπήρξαν και θετικά γεγονότα ή πρόσωπα που προκάλεσαν τον θαυμασμό μας ή γέννησαν την ελπίδα για κάτι καλύτερο για την ζωή μας και την ανθρωπότητα. Συνήθως η τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – υπακούοντας στους νόμους της αγοράς – προβάλλουν κατά κόρον τα αρνητικά και αποσιωπούν ή αναφέρονται με συντομία στα θετικά.
Ενάντια στο ρεύμα και στην συνήθεια να υπερπροβάλλονται μόνον τα γεγονότα – πρόσωπα με αρνητικό πρόσημο και περιεχόμενο θα προσπαθήσω να αναδείξω με συντομία και τη θετική πλευρά του 2022. Η καταγραφή αφορά γεγονότα – πρόσωπα από διαφορετικά πεδία και στοχεύει στην προβολή κι ανάδειξη των θετικών μηνυμάτων και προτύπων που απορρέουν από συμβάντα, ανακαλύψεις, ανθρώπινες δημιουργίες και συμπεριφορές ανθρώπων.
Η επιστήμη, η πολιτική, τα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες, η ανθρωπιά και η κοινωνική προσφορά είναι οι προνομιακοί χώροι αυτής της sui generis ανασκόπησης και προβολής της θετικής πλευράς του 2022.
Επιστήμη – Η πυρηνική σύντηξη
«Έκανα ένα μεγάλο λάθος στην ζωή μου όταν υπέγραψα την επιστολή στον πρόεδρο Ρούσβελτ που συνιστούσε να συνεχιστούν οι έρευνες για τις ατομικές βόμβες».
Η παραπάνω απάντηση του Αϊνστάιν στον χημικό Linus Pauling ίσως να συνιστούσε και μία μορφή εξομολόγησης ή και συγνώμης του για τις δύο ατομικές βόμβες στην Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι το 1945. Από τότε η ανθρωπότητα άλλοτε ζει με τον φόβο ενός νέου πυρηνικού πολέμου κι άλλοτε με την αγωνία για τον χρόνο που η επιστήμη και η τεχνολογία θα λύσουν το ενεργειακό πρόβλημα μέσα από την διάσπαση – σχάση του ατόμου.
Τα ξύλα, οι γαιάνθρακες, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η πυρηνική ενέργεια από την σχάση του ατόμου ίσως να αποτελέσουν μία ευχάριστη ανάμνηση σε λίγες δεκαετίες αν τα αποτελέσματα και οι εφαρμογές της πυρηνικής σύντηξης (Nuclear Fusion) ευοδωθούν. Κι αυτό γιατί σύμφωνα με την σχετική ανακοίνωση των ειδικών του ερευνητικού κέντρου των ΗΠΑ (5 Δεκεμβρίου 2022) για πρώτη φορά σε διαδικασία πυρηνικής σύντηξης πήραμε περισσότερη ενέργεια από όση χρησιμοποιήσαμε.
Σύμφωνα με τον Ίωνα Σταματελάτο, διευθυντή ερευνών στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»: «Το επίτευγμα στο εργαστήριο Lawrence θα μπορούσε να αποτελέσει το θεμελιώδες δομικό στοιχείο ενός μεγαλύτερου συστήματος παραγωγής ενέργειας. Γι’ αυτό αποτελεί ένα ορόσημο σημαντικό στην επιστημονική και τεχνολογική προσπάθεια για την ανάπτυξη μιας πηγής άφθονης και καθαρής ενέργειας… Η σύντηξη είναι η φυσική διαδικασία με την οποία παράγεται ενέργεια στα αστέρια. Στον ήλιο αυτό συμβαίνει λόγω των εξαιρετικών υψηλών θερμοκρασιών… Η σύντηξη θα μπορούσε να θεωρηθεί το αντίθετο της πυρηνικής «σχάσης» που σήμερα χρησιμοποιείται στους σταθμούς πυρηνικής ηλεκτροπαραγωγής. Το μειονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι τα πυρηνικά απόβλητα σε αντίθεση με την πυρηνική σύντηξη που δεν παράγονται ραδιενεργά απόβλητα».
Ο αγώνας δρόμου κρατών και ερευνητικών κέντρων για την παραγωγή ενέργειας καθαρής και φθηνής θα σημάνει κοσμογονικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα και θα αναδείξει την ηγεμονεύουσα δύναμη των επόμενων δεκαετιών.
Στα επιστημονικά επιτεύγματα του 2022 συγκαταλέγεται και η «φωτογράφηση» για πρώτη φορά της τεράστιας μαύρης τρύπας που βρίσκεται στο κέντρο του δικού μας γαλαξία. Το επίτευγμα αυτό κατέστη εφικτό από το Τηλεσκόπιο Ορίζοντα Γεγονότων. Η φωτογράφηση αυτή ίσως ισχυροποιήσει – επαληθεύσει ή ανατρέψει την θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν και ίσως λύσει το μυστήριο της δημιουργίας του κόσμου.
Η αμφισβήτηση της θεοκρατίας στο Ιράν
Στο Ιράν ο θάνατος μιας νέας γυναίκας της Μαχσά Αμινί στάθηκε η αφορμή να αμφισβητηθεί ευθέως και φανερά η ηθική και η πολιτική του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν. Η μαντήλα – ως στοιχείο καταπίεσης των γυναικών – πυροδότησε την εξέγερση όχι μόνον των Ιρανών γυναικών αλλά κι ενός ευρύτερου τμήματος των ανδρών που μήνες τώρα διεκδικούν το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού.
Είναι λυπηρό, βέβαια, που οι πολιτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις – διεκδικήσεις των Ιρανών είχαν ως αφετηρία τον θάνατο μιας γυναίκας ή γυναικών κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων. Ωστόσο φαίνεται πως τα μεγάλα γεγονότα και οι κατακτήσεις έχουν ως τίμημά τους το ανθρώπινο αίμα και την ζωή αθώων ανθρώπων που γίνονται σύμβολα αντίστασης κι ελευθερίας.
«Η αστυνομία ηθών δεν έχει καμία σχέση με την δικαστική εξουσία και καταργήθηκε από τις αρχές που την δημιούργησαν»
Τα λόγια αυτά του εισαγγελέα του Ιράν αποτελούν την πρώτη νίκη των γυναικών αυτής της χώρας. Ο ενδυματολογικός κώδικας του Ιράν μπορεί να οδήγησε στον θάνατο την Μαχσά Αμινί αλλά λειτούργησε και ως θρυαλλίδα που πυροδότησε ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές διεκδικήσεις. Το φουρτουνιασμένο ποτάμι των Ιρανών ίσως σαρώσει κι άλλους συντηρητικούς και θεοκρατικούς νόμους, θεσμούς αλλά και καθεστώτα.
Παραπλήσια φαινόμενα διαδηλώσεων και εξέγερσης κατά του καθεστώτος παρατηρήθηκαν και στην Κίνα όταν οι πολίτες εναντιώθηκαν στα περιοριστικά μέτρα εξαιτίας του κορωνοϊού. Το εκτεταμένο κύμα διαδηλώσεων κατά της κινεζικής εξουσίας το 2022 είναι εφάμιλλο εκείνου της πλατείας Τιενανμέν του 1989. Οι οργισμένες διαδηλώσεις των κινέζων και η ευθεία αμφισβήτηση του προέδρου της χώρας είναι πρωτόγνωρες ενέργειες και ανάγκασαν την πολιτική ηγεσία να αναδιπλωθεί αποσύροντας τα περιοριστικά μέτρα.
Τόσο οι εξεγέρσεις στο Ιράν όσο και στην Κίνα αναδεικνύουν περίτρανα την δύναμη του λαϊκού στοιχείου αλλά και το εύθραυστο των αυταρχικών καθεστώτων.
Το πάθημα της Μέρκελ
«Έπρεπε να είχαμε αντιδράσει πιο γρήγορα απέναντι
στην ρωσική επιθετικότητα».(Μέρκελ)
Ένα άλλο θετικό στοιχείο που χρεώνεται στο 2022 είναι και η συνειδητοποίηση από μέρους της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Γερμανίας της ανάγκης της για ενεργειακή αυτάρκεια. Οι εκβιασμοί της Ρωσίας με το φυσικό αέριο οδήγησαν την Δυτική Ευρώπη και κατεξοχήν την Γερμανία να κατανοήσει το μεγάλο λάθος του παρελθόντος. Ένα λάθος που σχετίζεται με τον οικονομικό γιγαντισμό της Γερμανίας μέσα από την ενεργειακή εξάρτησή της από το φυσικό αέριο της Ρωσίας. Το ναυάγιο του Nord Stream 2 μάς λέει πολλά.
Ο ουκρανικός πόλεμος και οι εκβιασμοί της Ρωσίας με το φυσικό αέριο δικαίωσαν τις επιφυλάξεις – διαφωνία των ΗΠΑ για το μέγεθος της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης και Γερμανίας από την Ρωσία. Από την άλλη πλευρά αποδόμησαν και τον μύθο της Μέρκελ περί μιας καγκελαρίου με διορατικότητα και πολιτικό ένστικτο. Οι σχεδιασμοί και οι επιλογές μιας χώρας και των πολιτικών της αξιολογούνται από τα γεγονότα του μέλλοντος και είναι αυτά που επικυρώνουν την ορθότητά τους ή το λάθος. Στην εποχή μας καμία χώρα δεν είναι απόλυτα αυτάρκης, αλλά και καμία χώρα, όμως, δεν μπορεί να πρωταγωνιστήσει και να επιβιώσει χωρίς μία στοιχειώδη αυτάρκεια σε κάποια βασικά οικονομικά στοιχεία (ενέργεια, τρόφιμα…).
Οι προσωπικές σχέσεις της κ. Μέρκελ με τον Ρώσο ηγέτη δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν ούτε την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ούτε την διακοπή του φυσικού αερίου από την Ρωσία στην Δύση. Πολλοί ηγέτες ξεχνούν μία βασική θέση του Χόχουτ:
«Φιλίες υπάρχουν μόνον μεταξύ των ανθρώπων. Μεταξύ κρατών υπάρχουν μόνον συμφέροντα»
Το «ενεργειακό πάθημα» της Ευρώπης – Γερμανίας ίσως ωθήσει πολλούς ευρωπαίους και Έλληνες να μελετήσουν ξανά τις τρεις επιδιώξεις της αρχαίας πόλης – κράτους: Ελευθερία, Αυτονομία, ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ. Έστω και μέσα από τα «παθήματά» της η Ευρώπη διδάχτηκε πολλά κι αυτό συνιστά το μεγάλο όφελος από τον ουκρανικό πόλεμο, όσο κι αν αυτό συνιστά ένα οξύμωρο ιστορικό σχήμα.
Η «γενναιότητα» του Ολυμπιονίκη
«Φίλοι μου, σε αυτή την ζωή που είμαστε όλοι περαστικοί, μεγαλύτερη σημασία έχει τι αποτύπωμα θα έχουμε αφήσει, και όχι πώς ή πότε θα φύγουμε. Αν ερχόμαστε σε αυτή τη ζωή για κάποιο σκοπό, εγώ έχω αποφασίσει ποιος θα είναι αυτός. Να προσφέρω ελπίδα μέσα από όσα κατάφερα στην ζωή μου, από τα όμορφα μέχρι τα άσχημα».
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον ολυμπιονίκη του Tae Kwon Do, Αλέξανδρο Νικολαΐδη, που έχασε την μάχη με τον καρκίνο αλλά κέρδισε την εκτίμηση και τον θαυμασμό των Ελλήνων. Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας κι ενάντια στην υποκρισία και την ψευδοελεημοσύνη έδωσε έναν αγώνα άνισο με αξιοπρέπεια και γενναιότητα. Μάς δίδαξε πολλά με την νίκη του αλλά και με τον θάνατό του. Μάς άφησε μία σπουδαία παρακαταθήκη με την παραπάνω επιστολή του που καταγράφει τόσο το μεγαλείο της ψυχής του όσο και την δύναμη της ελπίδας.
Η προσφορά του ήταν ακόμη μεγαλύτερη όταν επέλεξε να βγουν σε δημοπρασία τα δύο μετάλλιά του και τα έσοδα να δοθούν σε δομές για παιδιά.
«Αν σωθεί έστω ένα παιδί, θα αξίζει κάθε κλωτσιά που έχω φάει στο κεφάλι, κάθε κάταγμα στα πόδια μου. Αυτό είναι το αποτύπωμα που θέλω να αφήσω στην κοινωνία, αυτή είναι η κληρονομιά που θέλω να αφήσω στα παιδιά μου».
Αυτός ο σπουδαίος αθλητής και ο υπέροχος άνθρωπος μάς συγκίνησε και μάς δίδαξε. Γίναμε περισσότερο άνθρωποι και λιγότερο νάρκισσοι. Τα λόγια της επιστολής που άφησε είναι μια κραυγή – κατακραυγή για την υποκρισία, την απανθρωπιά και τα ψεύδη της ζωής μας. Είναι ένας ύμνος, ένα δοξαστικό στην κοινωνική προσφορά και στην δύναμη της θέλησης να μένεις όρθιος όταν όλα γύρω σου σωριάζονται…
Όταν ένας θάνατος μιας 21χρονης φοιτήτριας γίνεται ελπίδα για την ζωή κάποιων συνανθρώπων της τότε τα λόγια είναι φτωχά να περιγράψουν το μεγαλείο αυτής της πράξης. Οι γονείς της άτυχης Έμμας που έπεσε θύμα τροχαίου ατυχήματος δώρισαν τα όργανά της για την σωτηρία επτά ανθρώπων. Το μεγαλείο της ψυχής των γονέων της άτυχης φοιτήτριας βρήκε έκφραση στην δήλωση 1000 ανθρώπων να γίνουν δότες οργάνων.
Όταν στο γκρίζο τοπίο του 2022 ανιχνεύουμε γεγονότα, πρόσωπα και συμπεριφορές όπως οι παραπάνω πώς μπορούμε να μελαγχολούμε; Δεν πρέπει να βλέπουμε μόνο το μαύρο χρώμα. Αυτό πάντοτε θα υπάρχει. Πρέπει να έχουμε τη διαύγεια και την θέληση να βλέπουμε και τα θετικά και το φως που αυτά εκπέμπουν.
Σίγουρα ο κόσμος μας δεν είναι ο καλύτερος δυνατός. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως πρέπει να μεμψιμοιρούμε συνεχώς. Υπάρχουν άνθρωποι κι ανθρώπινα έργα ή συμπεριφορές που μάς κάνουν υπερήφανους που ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος.
Μπορεί η λέξη της χρονιάς «permacrisis» (μονιμοκρίση) να περιγράφει με .έντονο τρόπο την αίσθηση του να ζεις σε περίοδο πολέμου, πληθωρισμού και πολιτικής αστάθειας(συνεχής κατάσταση αβεβαιότητας),εμείς, όμως, αθεράπευτα αισιόδοξοι εξακολουθούμε να βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο.
