Του Γεωργίου Παπασίμου
Διαχρονικά η ιστορία διδάσκει ότι οι μεγάλες αλλαγές προκύπτουν ύστερα από τεράστιες καταστροφές και αντιπαραθέσεις μεγάλης κλίμακας. Κάτι τέτοιο προιωνίζεται από την σημερινή πλανητική καταστροφή της πανδημίας του κορωνοϊού, που έχει ήδη προκαλέσει σοβαρό πλανητικό έμφραγμα. Οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες είναι βαθύτατες και εντελώς απροσδιόριστες. Το παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, πολυπλόκαμο στην αρχιτεκτονική του, δείχνει τις ευάλωτες βάσεις του λίγα χρόνια μετά τη σοβαρή κρίση των τοξικών ομολόγων του 2008. Πίσω από την ανθρωπιστική και επιδημιολογική κρίση, που βυθίζει τις κοινωνίες σε φόβο και θλίψη, εκτυλίσσεται σκληρός αγώνας μεταξύ των παγκόσμιων καπιταλιστικών πόλων (ΗΠΑ, Κίνα, Ε.Ε., Ρωσία) για την κατάληψη της καλύτερης θέσης στον σκληρό γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Το «χρυσόμαλλο δέρας» της σημερινής εποχής είναι αυτό των σκήπτρων της παγκόσμιας ηγεμονίας στο διαμορφωθέν, πριν τη πανδημία γεωπολιτικό πλαίσιο της αντιπαράθεσης των παγκόσμιων πόλων στα πλαίσια της υποχώρησης της αμερικανικής ηγεμονίας κατά την προηγούμενη δεκαετία.
Είναι γνωστό, ότι προ της πανδημίας του κορωνοϊού, το διεθνές σύστημα βρίσκοταν σε διαρκή ρευστότητα λόγω της ανάδυσης ενός νέου πολύ-πολιτικού παγκοσμίου συστήματος, που τελεί ακόμα σε δυναμική διαμόρφωση. Ο πλανήτης είχε εισέλθει σε περίοδο έντονων γεωπολιτικών αναταράξεων λόγω της κρίσης της αμερικανικής ηγεμονίας, οδηγώντας το διεθνές σύστημα σε φάση γενικής αστάθειας. Ο ισχυρότερος από τους ανταγωνιστικούς πόλους, που είναι η ανερχόμενη οικονομικά Κίνα, μέσω και της διπλωματίας της προστατευτικής μάσκας στην σημερινή πανδημία επιχειρεί να ενισχύσει το παγκόσμιο κύρος της, παίρνοντας τον ρόλο του παγκόσμιου ηγέτη στο θέμα της αλληλεγγύης παρέχοντας τόνους φαρμακευτικού υλικού σε διάφορες χώρες. Αντίθετη ακριβώς πολιτική ασκούν οι ΗΠΑ που εν μέσω της σφοδρής πανδημικής κρίσης λόγω και της αρχικής πολιτικής Τραμπ, φλέρταραν στη στρατηγική της νόσου της αγέλης, που αποτελεί συνέχιση της «ευγονικής», βασικής συνισταμένης της ναζιστικής ιδεολογίας, έχουν περιχαρακωθεί αποκλειστικά στα εσωτερικά τους αδυνατώντας μάλιστα να ανταποκριθούν και στις μεγάλες υγειονομικές ανάγκες της πανδημίας.
Η κατάσταση αυτή αποτελεί την κορύφωση της απώλειας του ηγεμονικού πλανητικού ρόλου των ΗΠΑ που είχε κορυφωθεί μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989. Τότε, υπήρξε γιγαντιαία προσπάθεια επιβολής σε παγκόσμιο επίπεδο της μιας μοναδικής σκέψης, αυτής του νεοφιλελευθερισμού, μέσα από την διατύπωση των θεωριών περί του «τέλους των ιδεολογιών» και του «τέλους της Ιστορίας του Ανθρώπου».Η οργανώτρια, τότε, δύναμη του πλανήτη, οι Η.Π.Α. και οι σύμμαχοί της, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα κυρίως του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, προχώρησαν στην πλήρη διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο και σε κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων, με συνέπεια να δοθεί μια ισχυρή ώθηση στη διεθνοποίηση του καπιταλισμού, που με τη βοήθεια και των νέων τεχνολογιών οδήγησε στη σημερινή μορφή της παγκοσμιοποίησης, ενός πολυ-πολικού κόσμου.
Έτσι, βοηθούσης και της πανδημίας του COVID-19 βιώνουμε το βαθύ «φθινόπωρο της αμερικανικής ηγεμονίας», σύμφωνα με το σχήμα της θεωρίας των κοσμοσυστημάτων (WorldSystemTheory), που ανέπτυξαν οι μεγάλοι διανοητές ΙμάνουελΒαλερστάιν και Τζιοβάνι Αρίγκι. Σύμφωνα με αυτούς, το διεθνές σύστημα διευθύνεται κατά καιρούς από κάποια ηγεμονική δύναμη, που επιβάλλει τους κανόνες στην οικονομία, την διπλωματία, την πολιτική, την κουλτούρα και τον πόλεμο, λειτουργώντας ως οργανωτική αρχή του παγκόσμιου συστήματος στη βάση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτικού παραδείγματος και προσφέροντας ταυτόχρονα και κυβερνησιμότητα στο όλο σύστημα. Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος έχει τον χαρακτήρα μιας κυκλικής διαδικασίας ανόδου και πτώσης ηγεμονικών κρατών, διαδικασία κατά την οποία μετατοπιζόταν το ηγεμονικό κέντρο εντός του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος.
Μέχρι την ανάδειξη όμως μιας νέας ηγεμονικής δύναμης, η ανθρωπότητα θα βιώνει κούρσα εντάσεων και γεωπολιτικών ανακατατάξεων, με απροσδιόριστες συνέπειες μεταξύ της παρακμάζουσας Δύσης (Η.Π.Α. – Ευρώπη) και της ανθούσας Ανατολής (Κίνα – Ινδία – Ρωσία) για τον έλεγχο της πλανητικής ηγεμονίας, ανακατατάξεις που διευρύνει και εξωθεί δυναμικά και η πανδημία του COVID-19.
Το κορυφαίο όμως ερώτημα είναι αν ο επίδοξος για την πλανητική ηγεμονία πόλος, που βρίσκεται για πρώτη φορά έξω από τη Δύση (Κίνα), μπορεί να μετατραπεί σε διοργανώτρια πλανητική δύναμη στην νέα ρευστή πραγματικότητα. Λόγω των ειδικών συνθηκών της (πολιτικό αυταρχικό σύστημα), έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να επαληθευθεί η άποψη του Βάλερσταϊν, ο οποίος, θεωρούσε ότι η ανερχόμενη Κίνα δεν έχει τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε νέο ηγεμονικό κέντρο. Ως εκ τούτου,εκτιμούσε ως βέβαιη την κατάρρευση του σημερινού καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος, με μοιρασμένες πιθανότητες η σημερινή κρίση να καταλήξει είτε σε ένα άλλο, δικαιότερο κοσμοσύστημα, είτε σε μια μετα-καπιταλιστική πλανητική δυστοπία.
