Το τελευταίο χρονικό διάστημα η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με εκείνο το πρόβλημα που άλλοι το αποκαλούν μεταναστευτικό, άλλοι προσφυγικό, και άλλοι εισβολή. Το τι τελικά είναι θα το κρίνει η ιστορία. Σε κάθε περίπτωση όμως, αδιαμφισβήτητο είναι το γεγονός ότι οι μεταναστευτικές ροές (διαχρονικά) επιφέρουν διάφορες αλλαγές σε οικονομικό επίπεδο.
Για την ανάλυση αυτού του ζητήματος κρίνεται απαραίτητη η αποσαφήνιση κάποιων ‘τεχνικών’ όρων της οικονομικής θεωρίας προκριμένου να κατανοηθεί βαθύτερα το παρόν. Αυτοί είναι οι έξης:
Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν: Ορίζεται ως η συνολική αγοραία αξία όλων των τελικών προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα στη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. Αποτελεί το κυριότερο μακροοικονομικό μέγεθος.
Νομός Προσφοράς & ζήτησης: Η προσφορά και η ζήτηση είναι έννοιες που αφορούν δύο ανθρώπινες ομάδες: τους καταναλωτές που διαμορφώνουν με τις αγορές τους τη ζήτηση και τους πωλητές που καθορίζουν την προσφορά. Η ζήτηση ενός προϊόντος είναι η επιθυμία του καταναλωτή να αγοράσει κάποια ποσότητα αγαθού σε συγκεκριμένη τιμή. Η προσφορά εκφράζει την επιθυμία του πωλητή/παραγωγού να πουλήσει μια ποσότητα ενός προϊόντος σε μια συμφέρουσα τιμή. Με λίγα λόγια ο νόμος της ζήτησης μας λέει ότι όσο αυξάνεται η τιμή ενός προϊόντος, μειώνεται η ποσότητα που ζητά ο αγοραστής, ενώ όσο μειώνεται η τιμή αυτού του προϊόντος αυξάνεται η ποσότητα που ζητείται. Επίσης ο νόμος της προσφοράς μας λέει ότι όταν αυξάνεται η τιμή ενός προϊόντος αυξάνεται και η ποσότητα που προσφέρει ο παραγωγός ενώ η μείωση της τιμής φέρνει ως συνέπεια τη μείωση της ποσότητας που προσφέρεται. Η ζήτηση ενός προϊόντος επηρεάζεται γενικά από την τιμή του προϊόντος, το εισόδημα και τις προτιμήσεις των καταναλωτών που επηρεάζονται από τις συνήθειες, τη διαφήμιση, τη μόδα κ.τ.λ. Ακόμη επηρεάζεται από το πλήθος των καταναλωτών, τις τιμές των υποκατάστατων και συμπληρωματικών προϊόντων, το είδος των προϊόντων, και κυρίως το εισόδημα.
Παραγωγικότητα: στην Οικονομική Επιστήμη ο όρος παραγωγικότητα χαρακτηρίζει το μέτρο της παραγωγικής ικανότητας, το οποίο και εκφράζεται κατ΄ αναλογία του είδους και του ύψους της παραγωγής σε σχέση με τους παραγωγικούς συντελεστές που απαιτούνται γι΄ αυτήν.
Πληθωρισμός: Είναι η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών μιας οικονομίας σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, που προκαλεί πτώση στην αγοραστική δύναμη, καθώς κάθε μονάδα χρήματος (π.χ. €) αγοράζει λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες
Πηγή ορισμών: Wikipedia
Ας εξετάσουμε την μεταβολή αυτών και άλλων βασικών οικονομικών μεγεθών και παραγόντων μέσα από δυο σενάρια σχετικά με τις μεταναστευτικές ροές στη χωρά μας. Το πρώτο σενάριο, είναι μια ενδεχομενικη αύξηση του πληθυσμού (μέσω αύξησης των προσφυγικών ροών) και το δεύτερο, αρχικά μια σταδιακή μείωση και στη συνεχεία ο εκμηδενισμός των μεταναστών στο σύνολο τους. Και στα δυο θα εξετάσουμε αποκλειστικά την επιρροή αυτή, ενώ όλοι οι υπόλοιποι προσδιοριστικοί παράγοντες της προσφοράς, της ζήτησης (μισθοί, προσδοκίες, το γενικότερο οικονομικό κλίμα και τα επιτόκια παραμένουν όλα σταθερά). Τέλος, η παρούσα ανάλυση γίνεται με ‘καθαρά’ οικονομικά κριτήρια και είναι αποστειρωμένη από πολιτικές ή κοινωνικές μεταβολές.
Πρώτο σενάριο: Αύξηση του πληθυσμού
Μια αύξηση των μεταναστών σε μια οικονομία, θα έχει ως συνέπεια την σταδιακή αύξηση του ΑΕΠ, διότι οι ίδιοι αποτελούν ενεργούς φορείς ζήτησης (και κατανάλωσης), και προσφοράς (και παραγωγής) .Oι μετανάστες έχουν πλέον αναπτύξει σημαντική επιχειρηματική δραστηριότητα ειδικά σε τομείς όπως το εμπόριο και τα κατασκευαστικά έργα, γεγονός που τους κάνει αναπόσπαστο μέρος του οικονομικού κυκλώματος της χωράς. Στατιστικά στοιχεία αναφέρουν ότι η συμμετοχή τους στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν είναι της τάξης του 2,3% – 2,8%, ενώ το πραγματικό ποσοστό ενδέχεται να είναι πολύ μεγαλύτερο διότι μέρος τους όγκου των συναλλαγών τους δεν δύναται να καταγραφεί εξαιτίας της φοροδιαφυγής. Μια –όχι απότομη ίσως- αύξηση σε συνδυασμό με την σωστή αξιοποίηση τους, θα είχε ως αποτέλεσμα λοιπόν μια τόνωση ανάλογη (προφανώς όχι τέλεια, αλλά μικρής έως μεσαίας κλίμακας) και στο ΑΕΠ.
Σχετικά με την απασχόληση και τους μισθούς, βασικό στοιχείο που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι οι μετανάστες στην ελληνική οικονομία δεν έχουν υποκαταστήσει γηγενείς εργαζομένους αλλά λειτουργούν συμπληρωματικά του ημεδαπού εργατικού δυναμικού. Οι θέσεις που καταλαμβάνουν χαρακτηρίζονται ως επί το πλείστον από χαμηλά ημερομίσθια τις οποίες οι Έλληνες απορρίπτουν αυτοβούλως εκ των προτέρων. Εντυπωσιακό είναι επίσης το συμπέρασμα στατιστικών ερευνών που αποδεικνύει ότι ακόμη και με αποχώρηση των μεταναστών, οι θέσεις εργασίας τους παραμένουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ακάλυπτες από τους Έλληνες. Ως αναφορά στο επίπεδο των μισθών το να καταλήξουμε σε κάποιο συμπέρασμα δεν είναι το εύκολο, αλλά εξαρτάται από τις συνθήκες που επικρατούν. Σε γενικές γραμμές, από την μακροοικονομική θεωρία, είναι γνωστό ότι αν οι μισθοί είναι ελαστικοί τότε η πίεση από την άφιξη μεταναστών μεταφράζεται σε πτώση των μισθών. Αν όμως οι μισθοί είναι ανελαστικοί, κάτι που ισχύει σε μεγάλο βαθμό στις οικονομίες της Ευρώπης, τότε η πίεση βρίσκει διέξοδο προς στην αύξηση της ανεργίας (όχι αναλογικά, αλλά σε μικρά επίπεδα). Εντούτοις, τα πραγματικά αποτελέσματα της μετανάστευσης επί της απασχόλησης εξαρτώνται από την κατάσταση που επικρατεί στη αγορά εργασίας, διότι και το παραπάνω μπορεί να αναιρεθεί άνετα σε μια περίπτωση που οι χωρά υποδοχής τρέχει με ποσοστά ανάπτυξης στην όποια οι μετανάστες θα μπορούσαν να απορροφηθούν από την αγορά. Η μετανάστευση αυξάνει την απασχόληση συνολικά αλλά μειώνει την απασχόληση στους κλάδους των εγχώριων εργατών με τους οποίους ανταγωνίζονται οι μετανάστες, καθώς και το επίπεδο μισθού. Ωστόσο, θα ήταν λάθος να υποστηρίξουμε ότι η παρουσία των μεταναστών προκαλεί μια γενική πτώση των μισθών σε μια χώρα. Κι αυτό γιατί οι εργοδότες επωφελούνται απασχολώντας φθηνά εργατικά χέρια, καθώς βλέπουν την κερδοφορία τους να αυξάνεται. Η υψηλή αυτή κερδοφορία είναι πιθανό να προσελκύσει και άλλους επιχειρηματίες, οι οποίοι δημιουργούν περισσότερες ευκαιρίες σε αυτούς που αναζητούν εργασία.
Αξιοσημείωτο είναι το εύρημα ότι οι μετανάστες ανεκαθεν είχαν και θα έχουν εις αει (εξαιτίας των καταβολών και του ξεριζωμού) πολύ υψηλή τάση προς αποταμίευση, μέγεθος θετικό για μια οικονομία τόσο για το ευρύτερο κύκλωμα συναλλαγών όσο και για το τραπεζικό σύστημα. Ενδεικτικά, οι μετανάστες από Αλβανία οι οποίοι αποτελούν περίπου το 60% των μεταναστών στην Ελλάδα αποταμιεύουν €5.500 – €6.000 κατά μέσο όρο ανά νοικοκυριό σε ένα έτος.
Τέλος, το γεγονός ότι οι μετανάστες στην πλειονότητα τους ανήκουν στην παραγωγική ηλικία 15-60 ετών, είναι ένας καλός δημογραφικός οιωνός.
Δεύτερο σενάριο: Σταδιακή αποχώρηση και στην συνέχεια εξάλειψη των μεταναστών
Η παραπάνω πρόταση έχει επιπτώσεις μέσα από δυο διαφορετικές πλευρές. Συγκεκριμένα, η αποχώρηση των μεταναστών από την οικονομία έχει ως άμεσα αποτελέσματα, αφενός τη μείωση της ενεργούς ζήτησης , άρα και της συνολικής παράγωγης, αφετέρου την μείωση της αγοραίας προσφοράς και κατά συνέπεια και της παράγωγης για ευνόητους λογούς. Το μεν πρώτο θα δημιουργήσει πιέσεις στην παραγωγή κυρίως στον τομέα των κεφαλαιουχικών αγαθών, των κατασκευών και στον πρωτογενή τομέα. Επίσης, η μείωση της ζήτησης αρχικά θα πίεζε τις τιμές προς τα κάτω, κάτι που με την οριστική αποχώρηση των μεταναστών θα ανατραπεί διότι εν γένει θα μειωθεί η παραγωγικότητα και μέρος των θέσεων που κατείχαν δε θα καλυφτεί από τους γηγενείς και το επίπεδο των τιμών μέσω πληθωρισμού θα αυξηθεί. Σχετικά με το δεύτερο σκέλος, δηλαδή την μείωση της παράγωγης είναι προφανές ότι το ΑΕΠ με την αποχώρηση των μεταναστών θα παρασυρθεί και αυτό προς τα κάτω. Από στατιστικές έρευνες έχουμε καταλήξει ότι θα πρόεκυπτε μια μείωση του, της τάξης του 1,3% – 1,6%, δηλαδή γύρω στα €3εκ. (και παραπάνω λογω διαφυγόντων προστιθέμενων αξιών) Πόσο σημαντικό είναι αυτό? Αρκεί να αναλογιστούμε ότι το ΑΕΠ «τρέχει» με ρυθμούς ανάπτυξης 1,4% ετησίως. (ή τουλάχιστον έτρεχε στην προ-κορονοιου εποχή)
Όπως είδαμε στο πρώτο σενάριο, το αντίστροφο θα ισχύει και στο παρόν. Πιο συγκεκριμένα μεγέθη όπως οι επενδύσεις και η αποταμίευση θα μειωθούν. Τα κρατικά έσοδα θα δεχτούν μεγάλη ελάττωση τόσο από την μείωση της κατανάλωσης (ΦΠΑ), όσο και από την μείωση της παράγωγης (Φόρος εισοδήματος, δασμοί) Ουτως ή άλλως, η μείωση των μεταναστών συνεπάγεται και μείωση του φορολογητέου πληθυσμού._
Σε κάθε περίπτωση αν θεωρήσουμε ότι η γεωπολιτική κατάσταση θα παραμείνει σταθερή, η μετανάστευση είναι η κινητήριος δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας διότι μετακινούνται πληθυσμοί από μια χώρα χαμηλής παραγωγικότητας σε μια άλλη με υψηλότερη. Στην πατρίδα μας δεν υφίσταται μια συγκεκριμένη μεταναστευτική πολιτική, στοιχείο απαράδεκτο για ένα αναπτυγμένο –όπως θέλουμε να μας αποκαλούν- κράτος. Η βασική προϋπόθεση για να γίνει αυτό, είναι να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας ότι μέσω της κοινωνικής ένταξης των μεταναστών και τη συμμετοχή τους στις αγορά, μεγιστοποιείται η θετική τους συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας υποδοχής. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούν να προκύψουν άλλα προβλήματα (π.χ. κοινωνικά)
Δημήτρης Κατσίβελος
Προπτυχιακός του Οικονομικού Πανεπιστήμιου Αθηνών του Τμήματος Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής.
