«Κηρύξατε την πόλη σε κατάσταση διαρκούς ευτυχίας» (Σύνθημα Γαλλικού Μάη 68).
Η αναζήτηση της ευτυχίας συνιστά έναν ασυνείδητο στόχο ανθρώπινο. Μια ευτυχία, όμως, που δεν περιχαρακώνεται στα ασφυκτικά πλαίσιο του Εγώ, αλλά διαχέεται στον κοινωνικό χώρο, ως συλλογική κατάκτηση. Η πραγμάτωση, λοιπόν, της ευτυχίας υφίσταται και ως πολιτικό ζητούμενο. Αυτήν τη συλλογική ευτυχία διεκδίκησαν και οι εξεγερθέντες στο Γαλλικό Μάη του 1968, όχι ως θεατές ή καταναλωτές αγαθών αλλά στήνοντας οδοφράγματα, διαδηλώνοντας και καταστρέφοντας.
«Η χαρά της καταστροφής είναι ταυτόχρονα χαρά δημιουργική» (Μ. Μπακούνιν).
Ίσως να συνιστά μια ιστορική παραδοξότητα ή αντιφατικότητα οι πολίτες μιας χώρας να διεκδικούν την ευτυχία μέσα από πράξεις καταστροφής και αταξίας. Η ευτυχία ορίζεται ως μια κατάσταση – βίωμα εσωτερικής ισορροπίας και πληρότητας. Πως μπορεί, επομένως, η ευτυχία (ψυχική ευταξία) να βιώνεται ως «πάθος δημιουργικό» και ως «χαρά καταστροφής»; Η ευτυχία είναι κινούμενος στόχος και όχι μια πάγια – μόνιμη κατάσταση. Γι’ αυτό χρειάζεται μια αναρχική σκέψη για να ενεργοποιήσει την «κοιμωμένη» συνείδηση.
«Σε έναν κόσμο όλο και πιο κονφορμιστή, αναίσθητο, ταξινομημένο, με νοοτροπία αγέλης, σε έναν κόσμο όπου δε χαράζονται πια νέοι δρόμοι, αλλά ακολουθούνται οι παλιοί» (Henri Arvon) είναι φυσικό η ευτυχία και η ελευθερία να βαδίζουν παράλληλα με ενέργειες που φοβίζουν και προκαλούν πολιτική αταξία και κοινωνική αρρυθμία.
Βέβαια το αίτημα για ευτυχία απασχόλησε και τους αρχαίους φιλoσόφους (Επίκουρος….) και εντάχθηκε στην αναζήτηση της ιδανικής κοινωνίας όπου η εξουσία θα ανήκει στους φιλοσόφους. Σχετικά με αυτό ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του γράφει:
«Εάν μη ή οι φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν εν ταις πόλεσιν ή οι βασιλείς…… φιλοσοφήσωσι».
Η ιστορία και οι πολιτικές επιστήμες δεν δικαίωσαν τον Πλάτωνα, γιατί διαχρονικά οι άνθρωποι καταφεύγουν σε βίαιες ενέργειες για τη βελτίωση των όρων ζωής, στρεφόμενοι ενάντια στο κατεστημένο και στην παραδοσιακή μορφή εξουσίας. Μπορεί ο Γαλλικός Μάης να ανέδειξε το θέμα και να καλλιέργησε τον προβληματισμό γύρω από το περιεχόμενο της εξέγερσης και την αποτελεσματικότητά της, ωστόσο εξακολουθεί να υπάρχει διχογνωμία ως προς τον παράγοντα που την πυροδοτεί. Κάποιοι ταυτίζουν την εξέγερση με μια θυμική αντίδραση που εμπεριέχει στοιχεία αγανάκτησης και οργής για την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Κάποιοι άλλοι, ωστόσο, πρεσβεύουν πως η εξέγερση τρέφεται και πυροδοτείται από ένα πλουσιότερο υπέδαφος (ψυχοδιανοητικό και οραματικό).
Δεν λείπουν, βέβαια κι εκείνοι που διατείνονται πως κάθε εξέγερση (ατομική ή ομαδική) συνιστά μια πολιτική πράξη με στόχο την αλλαγή και την ανατροπή. Ανατροπή των υφιστάμενων δομών της εξουσίας και της ζωής που καταπνίγουν την αυθεντικότητα και το δικαίωμα για ελευθερία και αυτονομία.
Από τη φύση της, δηλαδή, η εξέγερση (1848, 1871, Γαλλικός Μάης 68) διεκδικεί την ανατροπή κι ευαγγελίζεται την αλλαγή και δεν συνιστά μια φιλολογική – ακαδημαϊκή συζήτηση για τον άνθρωπο και τον κόσμο. Αυτό είναι έργο των φιλοσόφων, που με κάποιο αιχμηρό τρόπο καυτηρίασε ο Μαρξ.
«Οι φιλόσοφοι έχουν απλά ερμηνεύσει τον κόσμο με διαφορετικούς τρόπους. Το θέμα είναι να τον αλλάξουμε».
Η παραπάνω εμβληματική φράση του Μαρξ βρήκε δικαίωση όχι μόνο στο Γαλλικό Μάη του 68 αλλά και σε κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να αλλάξει τη ζωή του και τον κόσμο. Γιατί η εξέγερση δεν στοχεύει να αλλάξει τον άνθρωπο αλλά τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων που τους διαμορφώνουν. Γιατί σύμφωνα με το Μαρξ κοινωνία δεν είναι το άθροισμα των ανθρώπων αλλά οι διάφορες σχέσεις μεταξύ τους (οικονομικές…..).
Γι’ αυτό, λοιπόν, κατά τον Μαρξ «οι επαναστάσεις είναι οι ατμομηχανές της ιστορίας», κι ας μην είναι ορατά κι από όλους αποδεκτά τα επιτεύγματά τους. Σίγουρα πολλές εξεγέρσεις και επαναστάσεις χρωματίστηκαν από αίμα, εκδίκηση και βαρβαρότητα. Δυστυχώς, όμως, η ιστορία δεν μας δίδαξε άλλον τρόπο αλλαγής ή άλλο νόμο. Οι ειρηνικές εξεγέρσεις και επαναστάσεις αφορούν την επιστήμη και την τέχνη και όχι τους όρους υλικής διαβίωσης, κοινωνικής συνύπαρξης και άσκησης της εξουσίας.
«Οι επαναστάσεις δεν είναι παιδιάστικο παιχνίδι, ούτε ακαδημαϊκή συζήτηση. Η επανάσταση είναι πόλεμος…. Καταστροφή ανθρώπων και πραγμάτων. Είναι χωρίς αμφιβολία θλιβερό για την πραγματικότητα, που δεν ανακάλυψε ακόμα ένα πιο ειρηνικό μέσο προόδου» (Μ. Μπακούνιν).
Ο άνθρωπος, επομένως, στη διαχρονική του διαδρομή μέσα από τις εξεγέρσεις και επαναστάσεις προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε δυο ακρότητες: τον απόλυτο κομφορμισμό και την ολική άρνηση ή το μηδενισμό. Μπορεί αυτό να συνιστά και το Σισύφειο έργο του που εμπεριέχει τη ματαιότητα και τη νομοτελειακή πτώση του. Ωστόσο συνεχίζει, αγωνίζεται, εξεγείρεται κουβαλώντας το βράχο – φορτίο της γνώσης και της ελευθερίας. Ίσως η εξέγερση να είναι μια ασυνείδητη αντίδραση στο στοιχείο του παραλόγου που διέπει τη βαθύτερη δομή της κοινωνίας, του κόσμου και της συμπαντικής τάξης. Εξάλλου «Στη φύση, όπως επίσης και στην επικοινωνία, τάξη δίχως πάλη είναι θάνατος» (Μ. Μπακούνιν).
Γι’ αυτό ο Γαλλικός Μάης ταυτίστηκε με την εξέγερση ενάντια στον παραλογισμό και το συντηρητισμό της κοινωνίας. Γιατί μέσα από την εξέγερση δομείται το «πολιτικό μας είναι» και βιώνεται η ελευθερία στα απώτατα όριά της και πραγματώνεται η ολοκλήρωση του ανθρώπου.
Αν για τον Hobsbaum «το σημαντικότερο κληροδότημα της Γαλλικής Επανάστασης στις μάζες ήταν η απόκτηση πολιτικής συνείδησης», ο Γαλλικός Μάης επιβεβαίωσε τη δύναμη και το πολιτικό βεληνεκές του ονείρου και της ουτοπίας «ο επαναστάτης είναι ένας ακροβάτης του ονείρου» (σύνθημα Γαλλικού Μάη 68). Εξάλλου η ριζοσπαστικοποίηση των εξεγερμένων (όχι μόνο του Παρισιού) και η συνειδητότητα στάθηκαν τα μεγάλα οφέλη των πολιτών που κατανόησαν πως «το επαναστατικό υποκείμενο γεννιέται μέσα στην πράξη, με την ανάπτυξη της συνειδητότητας, της ανάπτυξης της δράσης» (Μαρκούζε).
Μπορεί η εξέγερση του Γαλλικού Μάη του 68 να μην έφερε την ευτυχία αλλά δημιούργησε το πλαίσιο μέσα στο οποίο συνυπήρξαν σε επίπεδο ιδεών ο Πλάτων (φιλόσοφοι), ο Μαρξ, ο Μπακούνιν και φυσικά ο Όργουελ που στο έργο του «1984» διακήρυξε με ένα διλημματικό τρόπο τη σχέση – προτεραιότητα της συνείδησης έναντι της επανάστασης.
«Δεν θα επαναστατήσουν, αν δεν συνειδητοποιήσουν και δεν θα συνειδητοποιήσουν αν δεν επαναστατήσουν».
Αυτός είναι και ο πλούτος και η παρακαταθήκη του Γαλλικού Μάη. Η γονιμοποίηση της συνείδησής μας μέσα από την εξέγερση.
ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
