ΣΚΗΝΕΣ ΗΡΩΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΥΨΩΜΑ 731

Βασικές Χρονολογίες και γεγονότα:

Α) Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1939-1945

Βασικοί αντίπαλοι ήταν:

α) Οι δυνάμεις του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία και Ιαπωνία)

β) Οι Σύμμαχοι (Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ, Σοβιετική Ένωση και σε μικρότερο βαθμό η Κίνα)

Β) Ελληνο-ιταλικός πόλεμος (αποτελεί πτυχή του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου)

Διήρκησε 5 μήνες και 16 ημέρες (από 28 Οκτ. 1940 έως 12 Απριλ. 1941) (Διαταγή συμπτύξεως του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου από το Αλβανικό Μέτωπο), λόγω της επιθέσεως της Γερμανίας εναντίον της Ελλάδος την 6η Απριλ. 1941, αποκόπτοντας τον όγκο του ελληνικού στρατού (στο αλβανικό έδαφος) από τα μετόπισθεν (Ελληνογερμανικός πόλεμος).

Το αποτέλεσμα της εκστρατείας του Μουσολίνι εναντίον της Ελλάδος εξόργισε τον Χίτλερ. Οι μεραρχίες του συμμάχου του( δηλ. του Μουσολίνι) όχι μόνο απωθήθηκαν από τους Έλληνες πέρα από τα σύνορα στις 8 Νοεμ. 1940, αλλά και εξαναγκάσθηκαν σε υποχώρηση σε αρκετό βάθος (μέχρι και 80 χλμ), με αντεπίθεση, στις 14 Νοεμ. 1940, του αρχιστρατήγου των ελληνικών δυνάμεων Αλεξάνδρου Παπάγου.
Έως τα μέσα Δεκεμβρίου 1940 είχε καταληφθεί από τους Έλληνες το ένα τρίτο του αλβανικού εδάφους.

Ο Ελληνικός Στρατός δεν σταμάτησε αλλά συνεχίζοντας να προελαύνει καταλαμβάνει την Κλεισούρα στη Β. Ήπειρο (10/1/1941). Οι Ιταλοί έδιναν μεγάλη σημασία στον συγκοινωνιακό αυτόν κόμβο και έκαναν σοβαρές προσπάθειες για την διατήρησή του.

Ο Ελληνικός Στρατός (Απόσπασμα Συνταγματάρχη Θ. Κετσέα) καταλαμβάνει, μετά από σκληρό αγώνα, τα ζωτικά υψώματα 731 και 717 της Τρεμπεσίνας (23/1/1941).

Το 14ο Σύνταγμα πεζικού της V Μεραρχίας Kρητών καταλαμβάνει, μετά από σκληρό αγώνα, το ύψ. 1733 (Τρεμπεσίνα), όπου δέχεται άμεση αντεπίθεση από τους Ιταλούς, που αποκρούεται με πολλές απώλειες για αυτούς. Στη συνέχεια επιτίθεται και καταλαμβάνει μέχρι το βράδυ της ίδιας ημέρας (29/1/1941), το ύψ. 1923 Τρεμπεσίνας.

29/1/1941 Ο θάνατος του ηγέτη

Κι ενώ οι Έλληνες στρατιώτες και δη οι Κρητικοί σαν αίλουροι σκαρφάλωναν στην απότομη και χιονισμένη Τρεμπεσίνα νικώντας και διώχνοντας από αυτήν τους Ιταλούς, πεθαίνει ο πρωθυπουργός του ΟΧΙ Ιωάννης Μεταξάς σε ηλικία 70 ετών. Ο θάνατός του κλόνισε τους στρατευμένους, ακόμη και τους αντιφρονούντες του καθεστώτος.

Μαρτυρίες τριών Κρητικών στρατιωτών

α) «όταν ήρθε το χαμπάρι ότι πέθανε ο Μεταξάς, σμπαραλιάσαμε όλοι. Κόπηκαν τα χέρια μας. Ναι, οι Κρητικοί ήμασταν πάντα εναντίον του Μεταξά. Όλοι, όλοι. Αλλά δεν έχει σημασία. Τότε ήμασταν όλοι ένας κορμός, δηλαδή όλος ο στρατός είμαστε ένας. Δεν είχαμε τότε ούτε κόμματα, ούτε Μεταξάδες… Και σου λέει τώρα πεθαίνει την κρισιμότερη στιγμή ο αρχηγός μας, τώρα τι θα γίνει;» (Παντελής Μαρκογιαννάκης).

β) Νιώσαμε ένα δέος με τον θάνατο του Μεταξά. ένα δέος τρομερό… Σας διαβεβαιώ, τώρα που το λέω, σηκώθηκαν οι τρίχες μου… Εάν μου έλεγαν ότι πέθανε η μητέρα μου θα ένιωθα μία λύπη μεγάλη, αλλά τώρα ανελογίσθην το μέγεθος της απώλειας για την Ελλάδα» (Τάκης Γραντάς)

γ) «Όταν μαθεύτηκε στο μέτωπο ότι πέθανε ο Ιωάννης Μεταξάς, ήταν σαν να έχουν πεθάνει μαζί του καθενός ο πατέρας και η μάνα! Ο πατέρας και η μάνα! Όλοι είχαμε πιστέψει ότι το μέτωπο το διευθύνει ο Μεταξάς. Πώς να στο πω. Συγκλονίστηκε η καρδιά του ζώντος έθνους. Και όταν λέω «ζών» έθνος, εννοώ το μέτωπο. Εκεί ήταν το έθνος. Άμα τα πεις αυτά, θεωρείσαι φασίστας. Δεν μπορώ να πω ψέματα όμως. Ξέρω τι είδα» (Κώστας Ζαχαράκης) [Η Άγνωστη Ελληνική ΙΣΤΟΡΙΑ, σελ. 87]

Έτσι καταλαβαίνουμε γιατί τραγουδούσαν το Δημοτικό τραγούδι «Πάψτε παιδιά τα κλάματα» που αναφερόταν στον θάνατο του Μεταξά τραγουδισμένο από τη Γεωργία Μητάκη:

«Πάψτε, παιδιά, τα κλάματα για το σκληρό χαμό του 

για εκείνον μόνον η ΕΛΛΑΣ ήτανε τ’ όνειρό του.

—

Το όραμά του το στερνό ήταν η νίκη μόνο,

όρκο γι’ αυτήν ας κάνουμε  μεσ’ στον πικρό μας πόνο.

—

Ο Μεταξάς κι αν  πέθανε θα ζη για μας αιώνια,

μεσ’ την καρδιά μας θα κλειστεί για όλα μας τα χρόνια .

—

Η Μεγαλόχαρη ψηλά θα τον κρατά κοντά της

και θα ’ναι της Ελλάδος μας παντοτινός προστάτης»

Τότε βγήκαν και τα άλλα δύο Δημοτικά τραγούδια που αναφέροντας τον αγώνα των Ελλήνων πάνω εκεί στα Βορειοηπειρωτικά βουνά.

α) «Μέρα και νύχτα με το τουφέκι», τραγουδισμένο από τον Γιώργο Παπασιδέρη.

«Μέρα και νύχτα με το τουφέκι
για την Ελλάδα πολεμώ.
Κάθε μου βόλι κι αστροπελέκι
κι έχω τη Νίκη μόνο καημό.

—

Όπως και τ’ άλλα τα παλληκάρια
στο μετερίζι με βρίσκ’ η αυγή.
Πέφτουμε όλοι σαν τα λιοντάρια,
σαν ο εχθρός μας μπροστά μας βγει

—

Αστραφτ’ η λόγχη και το τουφέκι
και το κανόνι όλο βροντά.
Γιατί κι η Παναγιά δεν θέλει
να ζήσομε μεσ’ στη σκλαβιά».

β) «Στης Κλεισούρας στα βουνά», τραγουδισμένο από τον Χρήστο Κοντόπουλο.

«Στης Κλεισούρας τα βουνά
ο τσολιάς μας πολεμά.
Με βροχές κι αστροπελέκια
δεν φοβάται τα τουφέκια.

—
Μα πολέμαγε, μωρέ παιδιά,
μα πολέμαγε αράδα
να δοξάσει την Ελλάδα»

«ΕΑΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ»

Είναι η γενική αντεπίθεση των ιταλικών δυνάμεων κατά των ελληνικών προκεχωρημένων θέσεων στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου προκειμένου να ανακτήσουν τις θέσεις από τις οποίες είχαν υποχωρήσει και κατά συνέπεια να ανατρέψουν την μέχρι τότε εις βάρος τους έκβαση του πολέμου.

Η επιχείρηση αυτή έλαβε χώρα υπό την προσωπική εποπτεία του Μουσολίνι και διήρκησε 17 ημέρες, δηλ. από 9 μέχρι και 25 Μαρτίου 1941, σε όλο το μήκος του Ελληνοϊταλικού μετώπου.

Βασικός στόχος της «Εαρινής Επίθεσης» ήταν να εξουδετερωθούν οι ελληνικές θέσεις γύρω από τις κωμοπόλεις της Κλεισούρας και του Τεπελενίου και να χρησιμοποιηθούν οι απελευθερωμένες ορεινές κοιλάδες για προέλαση προς την Ελλάδα. Το ύψωμα 731, το οποίο όπως προαναφέρθηκε, ο ελληνικός στρατός είχε καταλάβει την 23^η Ιαν. 1941 μετά από σκληρό αγώνα, υψωνόταν σαν ένας προμαχώνας και προστάτευε το άνοιγμα της κοιλάδας του ποταμού Ντέσνιτσα και του κυρίου δρόμου που διερχόταν από αυτήν, ο οποίος με τη σειρά του αποτελούσε την οδό για την ανακατάληψη της στρατηγικής κωμόπολης της Κλεισούρας. Και έτσι, αν ο ιταλικός στρατός προχωρούσε άλλα 60 χλμ. θα έφτανε στα ελληνικά σύνορα, τα οποία είχε δει τελευταία φορά τον Νοέμ. 1940, όταν τράπηκε σε φυγή προς βορρά κυνηγημένος από τους αντεπιτιθεμένους Έλληνες. Γι’ αυτό και το ύψωμα 731 είχε καταστεί το επίκεντρο ολόκληρης της ιταλικής πολεμικής προσπάθειας.

Αποτέλεσμα: Παρά τις 20 συντονισμένες ιταλικές επιθέσεις που εδέχθησαν τα ελληνικά στρατιωτικά τμήματα, κατόρθωσαν να καταγάγουν μία τεράστια και άνευ προηγουμένου νίκη. Μία νίκη ισάξια των μεγαλυτέρων νικών της ιστορίας της Ελληνικής φυλής. Μία νίκη θαύμα. Το θαύμα της Ελληνικής ψυχής και της Ελληνικής λεβεντιάς.

Η μάχη στο 731 είναι ο επίλογος της ιταλικής προσπάθειας να κατακτήσει την Ελλάδα, η οποία άρχισε στην Ήπειρο, χτυπήθηκε καίρια στην Πίνδο και δέχτηκε το τελευταίο πλήγμα στην περιοχή Τρεμπεσίνας -Μπούμπεσι. Εκεί, η Ιταλία δεν έχασε απλώς μία μεγάλη μάχη, αλλά τον πόλεμον.

Οι Ιταλοί ονόμασαν το 731 «Ιερή Ζώνη».

Οι Έλληνες έχουν αναγεγραμμένο το 731 στο Μνημείο του «Αγνώστου Στρατιώτου».

Στα Τρίκαλα έχει ανεγερθεί Μνημείο για το 731.

Και οι δύο πλευρές (Ιταλική και Ελληνική) εξισώνουν το Ύψωμα 731 με τον Γολγοθά, την τοποθεσία της Σταύρωσης του Χριστού.

Γι’ αυτό και προβάλλει αβίαστα η ΠΡΟΤΑΣΗ: Στις εκδηλώσεις που πραγματοποιεί η Περιφερειακή Ενότητα Τρικάλων να καλεί και τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας (καλείται ο ΘΕΣΜΟΣ, ανεξαρτήτως προσώπου). Κι ακόμη πιο ιδανικό θα ήταν οι δύο Πρόεδροι Δημοκρατίας (Ελληνικής και Ιταλικής) να παρίστανται στις εκδηλώσεις εκ περιτροπής (και οι Ιταλοί έχουν ανεγείρει Μνημείο δικό τους για το 731 στην Αλβανία), ώστε να αποδεικνύεται στην πράξη η συμφιλίωση των δύο λαών, αφού το ύψωμα αυτό υπήρξε ένα από τα πιο αιματοβαμμένα υψώματα στη σύγχρονη στρατιωτική ιστορία.

ΣΚΗΝΕΣ ΗΡΩΙΣΜΟΥ (από Ελληνικής πλευράς)

ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ: Στις 6:20 π.μ. της 9^ης Μαρτίου 1941 πενήντα ιταλικές πυροβολαρχίες άνοιξαν πυρ με έναν εκκωφαντικό κανονιοβολισμό που στόχευε την ελληνική 1^η Μεραρχία, η οποία παρεμπόδιζε την προγραμματισμένη διαδρομή των Ιταλών δια μέσου της κοιλάδας του ποταμού Ντέσνιτσα. Μέσα στις επόμενες δύο ώρες περισσότερες από 100.000 οβίδες σφύριζαν πάνω από τα λίγα χιλιόμετρα και έπεφταν με πάταγο στις ελληνικές θέσεις. Στις 8:30 π.μ. οι προκεχωρημένες μονάδες του ιταλικού πεζικού διετάχτησαν να προχωρήσουν. Σύντομα τα ιταλικά αεροσκάφη εμφανίστηκαν, εφορμώντας από τον καθαρό ουρανό για να βομβαρδίσουν και να πυροβολήσουν τις ελληνικές θέσεις. Στην πραγματικότητα, ολόκληρη η ελληνική γραμμή έμοιαζε σε μία τεράστια κόλαση φωτιάς και καπνού στην οποία τίποτε δεν θα μπορούσε να έχει επιβιώσει.

Η Ελληνική όμως 1^η Μεραρχία είχε οχυρωθεί καλά και προέβαλε απροσδόκητη (για τους Ιταλούς) αντίσταση.

Ο ιταλός στρατηγός Καβαλιέρο, που παρακολουθούσε την επίθεση, έγραψε στο ημερολόγιό του: «Οι ελληνικές θέσεις είναι εντελώς καλυμμένες, κυριολεκτικά, από βροχή πυρός και ατσαλιού. Η προέλαση των μονάδων μας υπήρξε γρήγορη στην αρχή. Έπειτα από λίγο όμως, τα πρώτα τμήματα εφόδου προσέκρουσαν στην πεισματώδη άμυνα του εχθρού, ο οποίος, εκμεταλλευόμενος κάθε χαρακτηριστικό του εδάφους, παρέμεινε προσκολλημένος στα γυμνά βράχια των θέσεών του και πολέμησε με πρωτοφανή αποτελεσματικότητα».

Πώς εβίωσαν τον καταιγισμό του ιταλικού πυρός και ατσαλιού οι υπερασπιστές του Υψώματος 731; Σύμφωνα με τα λόγια του ταγματάρχη Δημητρίου Κασλά, διοικητή του 2^ου Τάγματος που υπερασπιζόταν το Ύψωμα 731, ο αεροπορικός βομβαρδισμός ήρθε να συμπληρώσει το πυρ του πυροβολικού των Ιταλών. «Το Ύψωμα 731, όπου βρίσκεται το τάγμα μου, σείεται συνεχώς. Σκόνη, φωτιά και καπνός, η ατμόσφαιρα είναι βαρειά, δύσκολα αναπνέει κανείς από τα αέρια των εκρήξεων, κόλασις πυρός, μας περιβάλλουν οι καπνοί και οι φλόγες δεν μπορούμε να διακρίνωμεν τί γίνεται εις απόστασιν δέκα μέτρων».

Μέσα σε λίγα λεπτά, ο λόφος είχε απογυμνωθεί τελείως από τα δένδρα και τους θάμνους του και θύμιζε ηφαίστειο που ξερνούσε λάβα και καπνό. Οι στρατιώτες κουλουριάζονταν μέσα στα ορύγματά τους, προσπαθώντας όσο καλύτερα μπορούσαν να προφυλάξουν τις θέσεις του πυροβολικού και των πολυβόλων.

Ο Κασλάς όμως είχε πολύ ξεκάθαρες διαταγές από τον διοικητή του 51^ου Συντάγματος συνταγματάρχη Θεμιστοκλή Κετσέα: «Επί των θέσεών σας θα αμυνθείτε μέχρις εσχάτων». Αυτό και συνέβη έστω και με πολλές απώλειες του 2^ου τάγματος του Κασλά (από το 5ο Σύνταγμα) στο οποίο υπηρετούσαν και πολλοί Τρικαλινοί και Καρδιτσιώτες.

Στις 11 Μαρτίου, δηλ. την 3^η ημέρα της «εαρινής επίθεσης» το 2^ο Τάγμα από το 5^ο Σύνταγμα είχε αντικατασταθεί, λόγω απωλειών στο Ύψωμα 731 μέχρι το τέλος του αγώνα στην περιοχή αυτή, από το 3^ο Τάγμα του 19^ου Συντάγματος της VI Μεραρχίας Σερρών.

ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: 13 Μαρτίου (1941), 5^η ημέρα της Επίθεσης. Τα πυροβόλα των Ιταλών άνοιξαν πυρ κατά του Υψώματος 731. Έπειτα από μία ώρα σφοδρού βομβαρδισμού, τα πυροβόλα εσίγησαν και το 140^ο Σύνταγμα της Μεραρχίας «Μπάρι» όρμησε κατά του Υψώματος 731. Οι Ιταλοί -ως επί το πλείστον ξεκούραστα στρατεύματα- ρίχτηκαν σε πυκνούς σχηματισμούς κατά των θέσεων του Ελληνικού 19^ου Συντάγματος (Σερρών) με φανατικό μένος. Για τους άνδρες του 140^ου Συντάγματος, επρόκειτο για αληθινά αγωνιώδεις στιγμές, καθώς αγνόησαν πεισματικά τις απώλειές τους και πλησίασαν σε απόσταση λίγων μέτρων από την κορυφή του 731. Ο υπολοχαγός Ισαάκ Λαυρεντίδης, διοικητής του 9^ου Λόχου μέσα στην καρδιά της μάχης, έκρινε ότι υπήρχε μόνο ένας τρόπος να ανακόψει την ιταλική πλημμυρίδα και να σώσει το Ύψωμα, κι αυτός ήταν να αντεπιτεθεί απεγνωσμένα. Διέταξε τον Λόχο να βάλει ξιφολόγχη στα τυφέκιά του• ο συριστικός ήχος του ατσαλιού που έβγαινε από τις θήκες και η πνιχτή κλαγγή καθώς οι ξιφολόγχες κλείδωναν στις θέσεις τους ήταν πλέον καταθλιπτικά οικείοι ήχοι για τους επιτιθεμένους. Άρχισε τώρα η πιο άγρια μάχη σώμα με σώμα• όταν ο ανθυπολοχαγός που διοικούσε τον 9^ο Λόχο σκοτώθηκε, η υπόλοιπη διμοιρία ρίχτηκε άγρια στη συμπλοκή με ό,τι όπλο είχε διαθέσιμο. Εκείνη περίπου την ώρα, το πυροβολικό της ελληνικής 1^ης Μεραρχίας άρχισε να ρίχνει οβίδες στα νώτα των Ιταλών, κόβοντας τις οδούς υποχώρησής τους.

ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ: 13 Μαρτίου 1941 (5^η ημέρα από την έναρξη της Επίθεσης. Κατά τη διάρκεια του απογεύματος ο λοχαγός Κουτρίδης, ο διοικητής του 3^ου Τάγματος του 19^ου Συντάγματος της 6^ης Μεραρχίας Σερρών, τραυματίστηκε και δεχόταν περιποίηση των τραυμάτων του σε έναν ιατρικό καταυλισμό, όταν κατέφθασε ένας αγγελιοφόρος από τον 10^ο Λόχο αναφέροντας πως οι Ιταλοί είχαν κυριεύσει τμήμα της θέσης του λόχου και είχαν εξασφαλίσει πρόσβαση στο Ύψωμα 731. Ο γιατρός ετοιμάστηκε να διακομίσει τον Κουτρίδη στα μετόπισθεν, αλλά ο λοχαγός, βοηθούμενος, φόρεσε το χιτώνιο και τη ζώνη του και πέρασε ένα σακίδιο με χειροβομβίδες γύρω από τον λαιμό του. Με το πιστόλι στο χέρι, στράφηκε προς τους άνδρες που ήταν γύρω του. «Όσοι είναι Έλληνες και έχουν ελληνική καρδιά να με ακολουθήσουν». Αρκετοί τον ακολούθησαν όντως κουβαλώντας μαζί τους χειροβομβίδες και ξιφολόγχη, βοηθώντας τον να ανακτήσει τη θέση του 10^ου Λόχου. Η έγκαιρη άφιξη του Κουτρίδη έτρεψε σε φυγή τους Ιταλούς και νέα σώματα προσετίθεντο στο κατάμεστο από νεκρούς τοπίο.

Βιβλιογραφία

1. Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITANNICA, Εκδ. 2007, τόμος 43^ος , λήμμα «Πόλεμοι, Παγκόσμιοι», σελ. 131, 137, 138
2. John C. Carr: Η ήττα του Μουσολίνι στο ύψωμα 731, Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, Ελληνική Μετάφραση, Αθήνα 2021.
3. Αρχεία Γενικού Επιτελείου Στρατού 1989, ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Ειδική Έκδοση για την Εφημερίδα το Βήμα, 2014.
4. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε, τόμος ΙΕ΄
5. Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Το Έπος Του ’40, τεύχος Δεύτερο, ΕΣΤΙΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΜΜΕ Α.Ε. (Διανεμήθηκε με την Εφημερίδα «Δημοκρατία», την 26 Οκτωβρ. 2019)
6. Έκθεσις της Πολεμικής Ιστορίας των Ελλήνων, Γενικόν Επιτελείον Εθνικής Αμύνης, Έκδοσις Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων, 1970.