«Ιστορία και Μνημεία των επαρχιών Τρικάλων και Καλαμπάκας. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα».
Από τις Εκδόσεις «Κ. & Μ. Αντ. Σταμούλη», κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Τρικαλινού φιλόλογου-ιστορικού Θεοδώρου Α. Νημά που έχει τίτλο «Ιστορία και Μνημεία των επαρχιών Τρικάλων και Καλαμπάκας. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα».
Το βιβλίο αυτό αποτελείται από 672 σελίδες σχήματος 24Χ17 εκ. και είναι ο καρπός 35ετούς έρευνας και μελέτης.
Καλύπτει όλα τα ιστορικά γεγονότα (πολεμικά, κοινωνικά, πολιτικά) από την αρχαιότητα έως σήμερα και παρουσιάζει όλα τα μνημεία του Ν. Τρικάλων (αρχαία και βυζαντινά κάστρα και ερείπια πόλεων, εκκλησίες και μοναστήρια, πέτρινα τοξωτά γεφύρια κ.ά.). Το κείμενο πλαισιώνεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό (280 φωτογραφίες, από τις οποίες οι περισσότερες έγχρωμες). Στην αρχή περιλαμβάνει και εκτενή γεωγραφικά και οικονομικά στοιχεία για τον Ν. Τρικάλων. Ο συγγραφέας με αυτό το βιβλίο του, έργο ζωής, φιλοδοξεί να δώσει στο αναγνωστικό κοινό ένα έργο, στο οποίο ο κάθε ενδιαφερόμενος, Τρικαλινός και μη, να βρίσκει τα πάντα, ήτοι να έχει στη βιβλιοθήκη του ένα πλήρες βιβλίο τοπικής ιστορίας και όχι μόνον.
Ειδικότερα το βιβλίο περιλαμβάνει: Πρόλογο (σελ. 17-18), Εισαγωγή με τίτλο «Η Τοπική Ιστορία και η σημασία της» (σελ. 19-22).
Το κυρίως βιβλίο διαιρείται σε 7 μέρη.
Το Πρώτο Μέρος με τίτλο «Γεωγραφία και Οικονομία» (σελ. 23-47) περιλαμβάνει την Τοπογραφία, όπου παρουσιάζονται τα Όρια, η Έκταση, ο Πληθυσμός, η Μορφολογία του εδάφους με τα βουνά, τις πεδιάδες και τα ποτάμια, καθώς και η γεωλογία στοιχεία, το κλίμα, και η Οικονομία.
Στο Δεύτερο Μέρος, το εκτενέστερο, με τίτλο «Ιστορία» (σελ. 48-315) εξιστορούνται όλα τα ιστορικά γεγονότα από την αρχαιότητα έως το 1949. Αυτό υποδιαιρείται στις ενότητες:
1. Αρχαίοι χρόνοι (σελ. 48-54), όπου γίνεται λόγος για τα όρια, τους κατοίκους, την τετράδα Εστιαιώτιδα ή Ιστιαιώτιδα, την Αθαμανία και την Αιθικία, αλλά και τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα της Προϊστορικής περιόδου και της Κλασικής – Ελληνιστικής εποχής.
2. Ρωμαϊκοί χρόνοι (σελ. 55-56), όπου παρουσιάζεται η ρωμαϊκή κατάκτηση της Δυτ. Θεσσαλίας και η νέα κατάσταση που επέβαλαν οι κατακτητές.
3. Μεσαιωνικοί χρόνοι (σελ. 56-61). Εδώ γίνεται αναφορά στον εκχριστιανισμό των κατοίκων, στα αμυντικά έργα του Ιουστινιανού και στο πέρασμα των Σλάβων.
4. Τουρκοκρατία (1395-1881) (σελ. 61-158). Εδώ κατά σειράν εξιστορούνται η υποταγή στους Τούρκους, η Διοικητική διαίρεση και τα αρματολίκια, το ιδιοκτησιακό καθεστώς κατά την Τουρκοκρατία, η ζωή των κατοίκων, η πνευματική κατάσταση και η εκπαίδευση, όπου τονίζεται ο σημαντικός ρόλος που έπαιξε η περιοχή Τρικάλων στον Θεσσαλικό Διαφωτισμό και την Εκπαίδευση στην Θεσσαλία, αλλά και τα σχολεία που λειτούργησαν τότε στα Τρίκαλα (Σχολή Τρίκκης, Αλληλοδιδακτική Σχολή, Δωροθέα Σχολή, Παρθεναγωγείο, Μουσική Σχολή κ.ά.), στην περιοχή Καλαμπάκας και Ασπροποτάμου κ.α., οι πνευματικές και εκπαιδευτικές σχέσεις των Τρικάλων με τις γύρω περιοχές, καθώς και οι Τρικαλινοί δάσκαλοι και λόγιοι της Τουρκοκρατίας. Σημαντική έκταση καταλαμβάνει η υποενότητα «Τα επαναστατικά απελευθερωτικά κινήματα στην περιοχή Τρικάλων» (σελ. 114-158), όπου εξιστορούνται αναλυτικά όλα τα πολεμικά γεγονότα της Τουρκοκρατίας που σημειώθηκαν στην περιοχή Τρικάλων και Καλαμπάκας, ήτοι η εξέγερση του Διονυσίου, μητροπολίτη Λαρίσης-Τρίκκης (1600), η συμμετοχή των Τρικαλινών στα Ορλωφικά (1770), η επανάσταση των Βλαχαβαίων στα Χάσια (1808), η επανάσταση του 1821 τόσο στην περιοχή Ασπροποτάμου όσο και στην περιοχή Αγράφων (1821-1824), αλλά και η συμμετοχή Τρικαλινών αγωνιστών στον αγώνα στην νότια Ελλάδα, η επανάσταση του 1854 στην Δυτική Θεσσαλία (μάχες στην Παραπράσταινα, στα Μεγάλα Καλύβια, στην Καλαμπάκα), η εξέγερση του 1867, η επανάσταση του 1878 στην Δυτική Θεσσαλία, η συνθήκη του Βερολίνου (1878) και η απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881).
5. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (σελ. 158-315). Εδώ εξετάζονται το δημογραφικό και η ζωή των κατοίκων, οι εθνικοί αγώνες και η συμβολή των Θεσσαλών σ’ αυτούς: ο ατυχής πόλεμος του 1897, ο Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908), οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913), ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918) και η κατάληψη της Θεσσαλίας από τους «Συμμάχους» (1917), η Μικρασιατική εκστρατεία (Μάιος 1919- Σεπ.1922), ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος (1940-1941), όπου τονίζεται η σημαντική συμβολή των τρικαλινών μονάδων (5ου και 51ου Συνταγμάτων) στην μάχη της Πίνδου και την απώθηση των Ιταλών εισβολέων εκτός ελληνικών συνόρων, καθώς και απόκρουση της μεγάλης Εαρινής Επιθέσεως αυτών (9-24 Μαρτίου 1941), η συνθηκολόγηση, η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση (1941-1944) στην περιοχή Τρικάλων (1942-1944) με εξιστόρηση των ενόπλων συγκρούσεων ανταρτών και στρατευμάτων Κατοχής (μάχες Μερίτσας, Πόρτας κ.ά), η εγκατάσταση του Στρατηγείου του ΕΛΑΣ στην Καστανιά Καλαμπάκας και η Α΄ Πανθεσσαλική Συνδιάσκεψη Ανταρτών (7 Ιουλίου 1943), η προσχώρηση των Ιταλών στον ΕΛΑΣ (11 Σεπ. 1943), οι συγκρούσεις με τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών στην Πίνδο (Οκτ. 1943), ο διωγμός της Εβραϊκής Κοινότητας Τρικάλων και η απελευθέρωση των Τρικάλων και της Θεσσαλίας (Οκτ. 1944). Κατόπιν γίνεται εκτενής αναφορά στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949) με καταγραφή των όσων διαδραματίστηκαν στην περιοχή της Δυτ. Θεσσαλίας, όπως η μάχη της Καλαμπάκας (11/12 Αυγ. 1948), η μάχη των Τρικάλων (23/24 Αυγ. 1948), η μάχη της Καρδίτσας (11-13 Δεκ. 1948) και πολλά άλλα γεγονότα, τα οποία είναι καταγεγραμμένα μόνο στις δυσεύρετες εκδόσεις της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού. Το Δεύτερο Μέρος κλείνει με αναφορά στους κοινωνικούς αγώνες και το αγροτικό πρόβλημα, στην κομμουνιστική εξέγερση του 1925 στα Τρίκαλα, καθώς και στο φαινόμενο της ληστοκρατίας στην περιοχή Τρικάλων.
Στο Τρίτο Μέρος με τίτλο «Η πόλη των Τρικάλων» (σελ. 316-390) γίνεται λόγος για την Ιστορία και τα Μνημεία της πόλεως των Τρικάλων, ήτοι το όνομα της πόλεως και την ιστορία της από την αρχαιότητα έως σήμερα, τα μνημεία και τα αξιοθέατά της (Ληθαίος ποταμός, παραδοσιακή συνοικία Βαρούσι, Φρούριο, «Λαγούμι», «Ασκληπιείο Τρίκκης», ναοί, τζαμί του Οσμάν σαχ ή Κουρσούμ τζαμί, οθωμανικό λουτρό, Αρχαιολογική Συλλογή Τρίκκης, Ανδριάντες και προτομές, άλλα μνημεία και αναθηματικές στήλες, αθλητικά ιδρύματα και εγκαταστάσεις κ.ά. Γίνεται επίσης αναφορά στους πνευματικούς φορείς και την πνευματική κίνηση, καθώς και στις προσωπικότητες των Τρικάλων, για τις οποίες δίνονται τα απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία.
Στο Τέταρτο Μέρος με τίτλο «Τα Μετέωρα και η Καλαμπάκα» (σελ. 391-436) παρουσιάζονται τα μοναστήρια των Μετεώρων και η Καλαμπάκα, ήτοι τα μνημεία και η ιστορία τους. Ειδικότερα στην ενότητα «Μετέωρα» (σελ. 391-416) στην αρχή γίνεται λόγος για τους βράχους και πώς δημιουργήθηκαν, την πρώτη ανάβαση στους βράχους των Μετεώρων, την αναρρίχηση στα Μετέωρα σήμερα, τα Μετέωρα ως τόπος ασκητισμού κ.ά. Κατόπιν παρουσιάζονται αναλυτικά τα Μοναστήρια των Μετεώρων. Πρώτα τα μοναστήρια που λειτουργούν (Μονή Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, Μ. Ρουσάνου ή Αγίας Βαρβάρας, Μ. Βαρλαάμ ή Αγίων Πάντων, Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ή Μεγάλο Μετέωρο, Μ. Αγίας Τριάδος και Μ. Αγίου Στεφάνου), κατόπιν τα ακατοίκητα μοναστήρια (Σκήτη Παναγίας ή Ζωοδόχου Πηγής – Δούπιανη, Μ. Αγίου Γεωργίου του Μανδιλά, Μ. Αγίου Πνεύματος ή Στύλου Σταγών, Μ. Αγίου Νικολάου Μπάντοβα ή Κοφινά, Μ. Αγίου Αντωνίου, Ασκητήριο Αγίου Γρηγορίου και Μονή Υπαπαντής του Χριστού ή Αναλήψεως). Τέλος γίνεται λόγος και για τα ερειπωμένα μοναστήρια.
Στην ενότητα «Καλαμπάκα» (σελ. 416-436) δίνεται το γεωγραφικό της πλαίσιο, μια σύντομη ιστορία της και ακολουθούν τα Μνημεία της Καλαμπάκας με χρονολογική σειρά: α. Αρχαίοι χρόνοι (Αιγίνιον), με αναφορά στο κάστρο της Καλαμπάκας (βράχος της Αϊάς), στα κατάλοιπα αρχαίων ναών και στις αρχαίες επιγραφές. β. Βυζαντινοί χρόνοι (Σταγοί) παρουσίαση των κάστρων, των βυζαντινών ναών του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. γ. Νεώτεροι χρόνοι (ναοί, λίθινη τοξωτή γέφυρα της Σαρακίνας του Αγίου Βησσαρίωνος). δ. Σύγχρονη εποχή (Ναοί, Προτομές, Ηρώον Καλαμπάκας).
Στο Πέμπτο Μέρος με τίτλο «Η Πύλη και τα μνημεία της» (σελ. 437-443) καταγράφεται η ιστορία της Πύλης και παρουσιάζονται τα πολύ σημαντικά μνημεία της, ήτοι ο βυζαντινός ναός της Πόρτα-Παναγιάς (Μονή της Ακαταμαχήτου Θεοτόκου), η λίθινη τοξωτή γέφυρα Πύλης (Αγίου Βησσαρίωνος, 1514), η νεώτερη αμαξιτή γέφυρα (Κονδύλη, 1935-1936), η αμαξιτή γέφυρα προς Άγιο Βησσαρίωνα (Γκίκα, 1961), η κρεμαστή γέφυρα (1981) και η σύγχρονη αμαξιτή γέφυρα προς Άγιο Βησσαρίωνα (2013-2014).
Το Έκτο Μέρος με τίτλο «Τα Μνημεία του Ν. Τρικάλων» (σελ. 444-558) διαιρείται στις ενότητες: 1. Προϊστορικοί οικισμοί (σελ. 444). 2. Αρχαίες ή βυζαντινές πόλεις και κάστρα (σελ. 444-487) με τις υποενότητες: α. Πόλεις και κάστρα βόρεια και ανατολικά των Τρικάλων (περ. Χασίων), β. Τα κάστρα του Κόζιακα, του Ιτάμου και του εσωτερικού της Πίνδου, γ. Άλλοι αρχαιολογικοί τόποι. 3. Βυζαντινά και μεταβυζαντινά μοναστήρια (σελ. 487-505), όπου παρουσιάζονται τόσο τα μοναστήρια που λειτουργούν, όσο και αυτά που είναι ακατοίκητα. 4. Βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί (έως το 1900), χωριστά της επαρχίας Τρικάλων (σελ. 505-528) και της επαρχίας Καλαμπάκας (σελ. 528-542), με αλφαβητική σειρά των οικισμών. 5. Παλιά λίθινα τοξωτά γεφύρια (σελ. 542-553) με τις υποενότητες: α. Γεφύρια στην πόλη των Τρικάλων και στους συνοικισμούς της, β. Γεφύρια επί του Πηνειού και των παραποτάμων του, και γ. Γεφύρια επί του Αχελώου (Ασπροποτάμου) και των παραποτάμων του. 6. Σπήλαια (σελ. 553-557), με ιδιαίτερη αναφορά στο μεγάλο σπήλαιο Θεόπετρας και το μουσείο του. 7. Ιαματικές πηγές (σελ. 557-558).
Το βιβλίο περιλαμβάνει και ένα χρήσιμο Παράρτημα (σελ. 559-611), το οποίο περιέχει τις ενότητες: 1) Η εξέλιξη του πληθυσμού στον Ν. Τρικάλων από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως έως σήμερα με βάση τις επίσημες απογραφές (σελ. 559-598), 2) Επισκοπικοί Κατάλογοι των Επισκοπών Τρίκκης, Σταγών, Γαρδικίου και Περιστεράς (σελ. 598-603), 3) Κατάλογος Νομαρχών Τρικάλων, 1881-2017 (σελ. 603-606), 4) Δήμαρχοι Δήμου Τρικκαίων [1881-2017] (σελ. 606), 5) Η είσοδος του Ελληνικού Στρατού στα Τρίκαλα στις 23 Αυγούστου 1881 (Η περιγραφή του Σπύρου Παγανέλη) (σελ. 607-610), και 6) Τα Τρίκαλα του 1891 όπως τα είδε ο δημοσιογράφος Βλάσης Γαβριηλίδης (σελ. 610-612).
Το βιβλίο κλείνει με την παράθεση της πλούσιας Βιβλιογραφίας που χρησιμοποίησε ο Συγγραφέας (σελ. 613-636) και Γενικό Ευρετήριο Ονομάτων (σελ. 637-670).
Την επεξεργασία και σελιδοποίηση του κειμένου έκανε η Ιωάννα Κ. Κορδαλή, ενώ το εξώφυλλο φιλοτέχνησε η Ελευθερία Κεφαλοπούλου.
